рыча́г
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
рыча́г |
рычагі́ |
| Р. |
рычага́ |
рычаго́ў |
| Д. |
рычагу́ |
рычага́м |
| В. |
рыча́г |
рычагі́ |
| Т. |
рычаго́м |
рычага́мі |
| М. |
рычагу́ |
рычага́х |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
рыча́г, -а́, мн. -і́, -о́ў, м.
1. Устройства, якое мае пункт апоры і служыць для ўраўнаважвання болынай сілы пры дапамозе меншай, а таксама для выканання якой-н. работы.
Падважыць груз рычагом.
Р. скорасці.
Рычагі кіравання (таксама перан.).
2. перан. Сродак, якім можна паўздзейнічаць на каго-, што-н., прывесці каго-, што-н. у рух.
Пісьменнасць — р. культуры.
|| памянш. рычажо́к, -жка́, мн. -жкі́, -жко́ў, м. (да 1 знач.).
|| прым. рыча́жны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Р. механізм.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
рыча́г м.
1. рыча́г, -га́ м.; (жердь) падва́жнік, -ка м.; (вага) вага́, -гі́ ж.;
рыча́г переме́ны скоросте́й рыча́г пераме́ны ско́расцей;
2. перен. рыча́г, -га́ м.;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
рыча́г, -га́, -гу́ м., прям., перен. рыча́г;
р. пераме́ны ско́расцей — рыча́г переме́ны скоросте́й;
пісьме́ннасць — р. культу́ры — гра́мотность — рыча́г культу́ры
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
рыча́г, ‑а, м.
1. Стрыжань, які можа вярцецца вакол пункта апоры і служыць для ўраўнаважвання большай сілы з дапамогаю меншай. Падважыць груз рычагом.
2. Дэталь розных машын, механізмаў, звычайна ў выглядзе стрыжня, які служыць для рэгулявання чаго‑н., для кіравання чым‑н. Рычагі кіравання. Рычаг скорасці. □ На прыпынках .. [хлопец] доўгім рычагом, падведзеным да руля, адчыняе дзверцы, упускае пасажыраў. Ракітны. // У тэлефонным апараце — прыстасаванне для злучэння і раз’яднання кантактаў, звычайна ў выглядзе стрыжня з кручком або дзвюма развілкамі, на якія вешаецца або кладзецца трубка. [Бадзюля] доўга яшчэ трымаў трубку, пасля хацеў павесіць на рычаг, не патрапіў, і яна, бразнуўшы, упала на лаву. Пташнікаў.
3. перан. Пра тое, што прымушае дзейнічаць каго‑н., прыводзяць у рух каго‑, што‑н. Вечна будзе рычагом паўстання імя — Ленін. Дудар.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Рыча́г ’рычаг’ (ТСБМ; навагр., Сл. ПЗБ), руск. рыча́г. У беларускую мову было запазычана з рускай. Паходжанне няяснае. Па адной з версій у рускую мову прыйшло праз польск. rycząg ’шкворань на пярэдняй асі цялегі’ праз с.-в.-ням. *rîtstange, швед. vridstång ’тс’; ст.-в.-ням. rîdan ’круціць’, швед. vrida ’тс’ (Фасмер, 3, 532). Па другой мяркуюць, што ўзнікла з роча́г (параўн. рус. дыял. ро́чег ’рычаг’, ’жэрдка’), якое з рага́ч у выніку перастаноўкі складоў (рога́ч > роча́г) і пераасэнсавання вытворнага ад рог слова, якое страціла сваю ўнутраную семантыку (Чарных, 2, 132). Няясна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
рычаг; вагар, вагавік (разм.)
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
раўнапле́чы, -ая, -ае (спец.).
Які мае роўныя плечы (у 4 знач.).
Р. рычаг.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
вага́р, -а́, мн. -ы́, -о́ў, м. (разм.).
Рычаг для рэгулявання чаго-н. або кіравання чым-н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
падва́га ж. (рычаг) ва́га
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)