ру́хаць, -аю, -аеш, -ае; незак.

1. каго-што. Перамяшчаць, пхаючы ці цягнучы.

Р. воз.

2. што. Прыводзіць у рух, прымушаць дзейнічаць.

Р. пад’ёмны кран.

3. чым. Рабіць рухі, варушыць.

Р. пальцамі.

4. перан., што. Садзейнічаць развіццю чаго-н.

Р. навуку.

5. Тое, што і рухацца (у 2 знач.; разм.).

Будзем р. да вёскі.

|| наз. ру́ханне, -я, н.

|| прым. ру́хальны, -ая, -ае.

Рухальная сіла.

Рухальныя нервы.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ру́хаць

дзеяслоў, пераходны/непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. ру́хаю ру́хаем
2-я ас. ру́хаеш ру́хаеце
3-я ас. ру́хае ру́хаюць
Прошлы час
м. ру́хаў ру́халі
ж. ру́хала
н. ру́хала
Загадны лад
2-я ас. ру́хай ру́хайце
Дзеепрыслоўе
цяп. час ру́хаючы

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

ру́хаць несов.

1. в разн. знач. дви́гать;

спружы́на ру́хае механі́зм гадзі́нніка — пружи́на дви́жет механи́зм часо́в;

р. наву́ку — дви́гать нау́ку;

2. шевели́ть;

р. па́льцамі — шевели́ть па́льцами

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ру́хаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.

1. каго-што. Перамяшчаць, пхнучы ці цягнучы. Рухаць воз. // перан. Кіраваць перамяшчэннем каго‑, чаго‑н., накіроўваць куды‑н.

2. што. Прыводзіць у рух, прымушаць дзейнічаць. Рухае яго, кран гэты, і кіруе стромкай стралой пастаўлены ў зграбнай будцы самы сапраўдны трактар. Шынклер. [Рыбнікаў:] Пара можа і лакаматыў рухаць, і кацёл узарваць. Крапіва.

3. чым. Рабіць рухі, варушыць якімі‑н. часткамі цела. Рухаць рукамі. □ Свае праклёны .. [служка] шаптаў вечна і да таго прывык гаварыць сам з сабою, што нават у сне рухаў губамі. Бядуля.

4. перан.; што. Садзейнічаць развіццю чаго‑н. І кожны чуў у ранішняй пераклічцы гудкоў магутны гул суладнай чалавечай працы, якая ўзнімала ўгору гарады і сёлы, якая рухала ўперад жыццё. Лынькоў. Дысертанту стварылі ўсе ўмовы, толькі пішы, рухай наперад навуку. «Вожык».

5. Разм. Тое, што і рухацца (у 2 знач.). — Цяпер можна рухаць далей каму куды трэба, — выказаў Рыгор. Гартны.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Ру́хаць 1 ’перамяшчаць’, ’прыводзіць у рух, прымушаць дзейнічаць’, ’кранаць’ (ТСБМ). Параўн. укр. ру́хати ’перамяшчаць’, польск. ruchać ’тс’, славен. rúhati ’перамяшчаць, трасці’. Прасл. *ruxati, суадноснае з *rušiti, гл. рушыць. Той жа праславянскі корань, што і ў рух (гл.). Сюды ж руха́вы ’хуткі, рухлі́вы ’тс’.

Ру́хаць 2 ’рохкаць’ (Сл. ПЗБ), ру́хкаць ’тс’ (ТС), рю́хать ’тс’ (Растарг.). Гукапераймальнае.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

каці́ць, качу́, ко́ціш, ко́ціць; незак.

1. каго-што. Рухаць, перамяшчаць што-н., прымушаючы каціцца па якой-н. паверхні, а таксама рухаць, везці што-н. на колах.

К. бервяно.

К. тачку.

2. Хутка ехаць (разм.).

К. на веласіпедзе.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ру́хаючы,

1. ‑ая, ‑ае. Дзеепрым. незал. цяпер. ад рухаць.

2. ‑ая, ‑ае; у знач. прым. Накіроўваючы, вядучы. Рухаючыя сілы рэвалюцыі. Рухаючыя сілы савецкага грамадства.

3. Дзеепрысл. незак. да рухаць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

по́катам, прысл.

1. Пра ляжачых: адзін каля аднаго, без асобага парадку.

Спаць п. на падлозе.

2. Коцячы (рухаць, перамяшчаць і пад.).

Грузіць бярвенне п.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

адматыля́ць

‘скончыць хістаць, рухаць з боку ў бок або зверху ўніз каго-небудзь, што-небудзь ’

дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. адматыля́ю адматыля́ем
2-я ас. адматыля́еш адматыля́еце
3-я ас. адматыля́е адматыля́юць
Прошлы час
м. адматыля́ў адматыля́лі
ж. адматыля́ла
н. адматыля́ла
Загадны лад
2-я ас. адматыля́й адматыля́йце
Дзеепрыслоўе
прош. час адматыля́ўшы

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

задви́гать сов. засо́ўгаць, пача́ць ру́хаць, зару́хаць; (зашевелить) заварушы́ць, закра́таць.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)