ру́ль
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
ру́ль |
рулі́ |
| Р. |
руля́ |
рулёў |
| Д. |
рулю́ |
руля́м |
| В. |
ру́ль |
рулі́ |
| Т. |
рулём |
руля́мі |
| М. |
рулі́ |
руля́х |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
руль, -я́, мн. -і́, -ёў, м.
Прыстасаванне для кіравання рухам судна, самалёта, аўтамабіля.
Р. аўтамабіля.
Паветраны р. (у лятальнага апарата). Сядзець, стаяць за рулём.
Стаяць каля руля (таксама перан.: кіраваць; кніжн.).
|| прым. рулявы́, -а́я, -о́е.
Рулявое кола.
Рулявое кіраванне.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
руль м. руль, род. руля́ м.; (кормило) уст. стырно́, -на́ ср.;
руль высоты́ руль вышыні́;
руль глубины́ руль глыбіні́.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
руль (род. руля́) м., прям., перен. руль;
◊ руль кірава́ння — бразды́ правле́ния
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
руль, ‑я, м.
1. Прыстасаванне для кіравання рухам судна, самалёта, аўтамабіля і пад. у зададзеным кірунку. Руль камбайна. Руль трактара. □ Дзядзя шафёр трымаецца за руль і глядзіць толькі наперад, у акно. Брыль. Назар заняў сваё ранейшае месца за рулём і ўпэўнена павёў машыну ўзнімаць новыя скібы. Паслядовіч.
2. перан. Кніжн. Пра органы кіравання, кіраўніцтва чаго‑н. Руль дзяржаўнага кіравання. □ О Беларусь мая, ён [Ленін] даў тваім сынам Дзяржаўны руль, братэрскай дружбы сілу, А мове, песням іх — узмах арліны крылаў. А. Александровіч.
•••
Лева руля гл. лева.
Права руля гл. права.
[Ад гал. roer.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Руль 1 ’прыстасаванне для кіравання рухам’ (ТСБМ). Праз рус. руль ’тс’ з нідэрл. roêr [rur] ’руль’. У выніку міжскладовай дысіміляцыі плаўных р > л у рускай мове, як у рус. февраль ’люты’ < феврарь < лац. februārius ’тс’ (Чарных, 2, 127). Не выключаны таксама ўплыў польск. rudel ’стырно’ (з нова-в.-ням. Ruder, гл. Нававейскі, Zapożyczenia, 143, 261), дзе, асабліва ва ўскосных склонах, спалучэнне ‑dl‑ магло быць заменена беларускім лʼ.
Руль 2 ’крывулька, кіёчак з сучком, на які вешаюць пасудзіну над агнём’ (ТС). Няясна. Магчыма, звязана з наступным словам.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
руль, штурвал; абаранак (разм.); стырно (уст.)
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
руляну́ць
‘павярнуць руль’
дзеяслоў, непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
руляну́ |
рулянё́м |
| 2-я ас. |
руляне́ш |
руленяце́ |
| 3-я ас. |
руляне́ |
руляну́ць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
руляну́ў |
руляну́лі |
| ж. |
руляну́ла |
| н. |
руляну́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
руляні́ |
руляні́це |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
руляну́ўшы |
Крыніцы:
piskunou2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
ру́мпель, ‑я, м.
Спец. Рычаг, пры дапамозе якога паварочваюць руль.
[Ад гал. roerpen.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
по́тесь ж., спец. (руль) стырно́, -на́ ср.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)