Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
руль, -я́, мн. -і́, -ёў, м.
Прыстасаванне для кіравання рухам судна, самалёта, аўтамабіля.
Р. аўтамабіля.
Паветраны р. (у лятальнага апарата). Сядзець, стаяць за рулём.
Стаяць каля руля (таксама перан.: кіраваць; кніжн.).
|| прым.рулявы́, -а́я, -о́е.
Рулявое кола.
Рулявое кіраванне.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
рульм.руль, род. руля́м.; (кормило) уст. стырно́, -на́ср.;
руль высоты́руль вышыні́;
руль глубины́руль глыбіні́.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
руль (род. руля́) м., прям., перен.руль;
◊ руль кірава́ння — бразды́ правле́ния
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
руль, ‑я, м.
1. Прыстасаванне для кіравання рухам судна, самалёта, аўтамабіля і пад. у зададзеным кірунку. Руль камбайна. Руль трактара. □ Дзядзя шафёр трымаецца за руль і глядзіць толькі наперад, у акно.Брыль.Назар заняў сваё ранейшае месца за рулём і ўпэўнена павёў машыну ўзнімаць новыя скібы.Паслядовіч.
2.перан.Кніжн. Пра органы кіравання, кіраўніцтва чаго‑н. Руль дзяржаўнага кіравання. □ О Беларусь мая, ён [Ленін] даў тваім сынам Дзяржаўны руль, братэрскай дружбы сілу, А мове, песням іх — узмах арліны крылаў.А. Александровіч.
•••
Лева рулягл. лева.
Права рулягл. права.
[Ад гал. roer.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
рульм. Stéuer n -s, -, Stéuerrad n -es, -räder, Stéuerruder n -s, - (стырно), -; Lénker m -s, -, Lénkstange f -, -n (у веласіпеда);
быць [стая́ць] каля́ руля́ am Stéuer stehen*, das Stéuer führen
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
руль
(рус.руль, ад гал. roer)
1) прыстасаванне для кіравання самалётам, суднам, аўтамабілем, задаючы ім патрэбны напрамак руху;
2) перан. кіруючы орган.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
Руль1 ’прыстасаванне для кіравання рухам’ (ТСБМ). Праз рус.руль ’тс’ з нідэрл.roêr [rur] ’руль’. У выніку міжскладовай дысіміляцыі плаўных р > л у рускай мове, як у рус.февраль ’люты’ < феврарь < лац.februārius ’тс’ (Чарных, 2, 127). Не выключаны таксама ўплыў польск.rudel ’стырно’ (з нова-в.-ням.Ruder, гл. Нававейскі, Zapożyczenia, 143, 261), дзе, асабліва ва ўскосных склонах, спалучэнне ‑dl‑ магло быць заменена беларускім лʼ.
Руль2 ’крывулька, кіёчак з сучком, на які вешаюць пасудзіну над агнём’ (ТС). Няясна. Магчыма, звязана з наступным словам.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
руль, штурвал; абаранак (разм.); стырно (уст.)
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)