ро́ссып

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз. мн.
Н. ро́ссып ро́ссыпы
Р. ро́ссыпу ро́ссыпаў
Д. ро́ссыпу ро́ссыпам
В. ро́ссып ро́ссыпы
Т. ро́ссыпам ро́ссыпамі
М. ро́ссыпе ро́ссыпах

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

ро́ссып, -у, м.

1. Пра тое, што рассыпана ў вялікай колькасці (разм.).

Лес сплаўляюць россыпам (у рассыпаным, разрозненым стане).

2. звычайна мн. -ы, -аў. Радовішча карысных выкапняў, адкладанні, у складзе якіх маюцца крупінкі, крышталі карысных мінералаў.

Алмазныя россыпы.

Плацінавыя россыпы (таксама перан.: пра вялікую колькасць, мноства чаго-н. каштоўнага, добрага).

|| прым. ро́ссыпны, -ая, -ае (да 2 знач.; спец.).

Россыпныя радовішчы ізумрудаў.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

алма́зны, ‑ая, ‑ае.

Які мае дачыненне да алмазу (у 1 знач.). Алмазныя россыпы. Алмазны бляск. // Зроблены з алмазу (алмазаў); упрыгожаны алмазам. Алмазныя каралі. Алмазная шпілька.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

чысця́к, ‑у, м.

Травяністая расліна сямейства казяльцовых, якая цвіце звычайна ранняй вясной і мае жоўтыя бліскучыя кветкі. Залаты чысцяк, сінія і белыя пралескі адцвілі, на змену ім узышлі яркія россыпы другіх кветак, ужо летніх — смолкаў, белазёраў. Хомчанка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ярчэ́ць, ‑эю, ‑эеш, ‑эе; незак.

Станавіцца больш яркім; ззяць, зіхацець. Святло набліжалася і ярчэла даволі хутка, але раптам згасла. Кулакоўскі. Ярчэюць залатыя россыпы зор. Лынькоў. // перан. Станавіцца больш выразным, бачным, адчувальным. Толькі нязменна ярчэе Ленінскай праўды святло. Глебка. Людскія рукі ў працы нылі, А зрок ярчэў ад шчасця жыць. Хведаровіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

самаро́дны, ‑ая, ‑ае.

1. Які сустракаецца ў прыродзе ў хімічна чыстым выглядзе. Самароднае золата. Самародная медзь. // Які ўтрымлівае самародкі (у 1 знач.), з самародкамі. Самародныя россыпы.

2. Прыродны, які развіўся без сістэматычнай адукацыі, выхавання. Самародны талент. □ У ім [Сымоне] прачнуўся самародны практык-аграном; гаспадарчая яго інтуіцыя, звыкласць — сагнала з яго ранейшае сумненне. Чорны. // Уласцівы самародку (у 2 знач.), дасканалы ў творчых адносінах. У.. [К. Каганца] вынікалі такія вершы, як «Кабзар».. — рэч самародная, веючая народныя духам і пакідаючая моцнае ўражанне. Багдановіч. [Ян Каспровіч] прызнаў «Песню» [«Песню пра зубра» М. Гусоўскага] творам самародным І прыкмеціў уплыў Гусоўскага на творчасць Адама Міцкевіча, асабліва на паэму «Пан Тадэвуш». У. Калеснік.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ро́ссып, ‑у, м.

1. Дзеянне паводле дзеясл. рассыпа́ць — рассы́паць (у 1 знач.).

2. Разм. Пра што‑н. рассыпанае ў вялікай колькасці. «Анюціны вочачкі», — расчульвалася цётка над сітам з мікраскапічным россыпам насення. Брыль. // перан. Пра вялікую колькасць, мноства чаго‑н., быццам бы рассыпанага на паверхні. Мацвей Сымонавіч за якія два дзесяткі метраў убачыў россып лісічак. Мяжэвіч. На траве ляжаў бліскучы россып вадзяных кропель. Савіцкі. Каленік уздымае вышэй галаву і ўзіраецца ў густы россып зор на Млечным шляху, аж пакуль стамляюцца вочы. Галавач.

3. Спец. Лес, які сплаўляецца асобнымі бярвеннямі, а не плытамі.

4. Спец. Страты пры пагрузцы і перавозцы сыпкіх рэчываў.

5. Спец. Адкладанні, у складзе якіх маюцца крупінкі, крышталі карысных мінералаў (золата, плаціны і пад.). Алмазны россып.

6. Спец. Вялікая колькасць каменных глыб рознай велічыні і формы, якія ўтвараюцца пры выветрыванні горных парод. Пароды, якія выветрываюцца, утвараюць вялікія каменныя россыпы.

7. у знач. прысл. ро́ссыпам. Хто куды, у розныя бакі; урассыпную. Зноў пачуўся ўсё большы і большы гул матораў. Людзі кінуліся россыпам. Гурскі.

8. у знач. прысл. ро́ссыпам. У рассыпаным, разрозненым стане. Лес сплаўляюць россыпам.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

залаты́

1. прил., в разн. знач. золото́й; (поэт., уст. — ещё) злато́й;

~ты́я ро́ссыпы — золоты́е ро́ссыпи;

з. пярсцёнак — золото́е (злато́е) кольцо́;

2. в знач. сущ. (монета) золото́й;

○ з. запа́с — золото́й запа́с;

◊ абяца́ць ~ты́я го́ры — обеща́ть (сули́ть) золоты́е го́ры;

~та́я во́сень — золота́я о́сень;

~та́я галава́ — золота́я голова́;

~та́я мо́ладзь — золота́я молодёжь;

~та́я сярэ́дзіна — золота́я середи́на;

~то́е вясе́лле — золота́я сва́дьба;

~то́е руно́ — золото́е руно́;

з. век — золото́й век;

~ты́я ру́кі — золоты́е ру́ки;

~ты́я сло́вы — золоты́е слова́;

~та́я жы́ла — золота́я жи́ла;

з. дождж — золото́й дождь;

~то́е дно — золото́е дно;

з. цяле́ц — золото́й теле́ц

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

золото́й

1. прил., в разн. знач. залаты́;

золотые ро́ссыпи залаты́я ро́ссыпы;

золото́е кольцо́ залаты́ пярсцёнак;

золото́й запа́с залаты́ запа́с;

золота́я ро́зга бот. залаці́сты су́мнік;

золото́й станда́рт залаты́ станда́рт;

золото́й фонд залаты́ фонд;

золоты́х дел ма́стер уст. залата́р, (ювелир) ювелі́р;

2. сущ. (монета) уст. залаты́, -то́га м., чырво́нец, -нца м.;

◊

золота́я середи́на залата́я сярэ́дзіна;

золото́е сече́ние мат. залато́е сячэ́нне;

золото́й век залаты́ век;

золоты́е ру́ки залаты́я ру́кі;

золоты́е слова́ залаты́я сло́вы;

золота́я о́сень залата́я во́сень;

золота́я молодёжь залата́я мо́ладзь;

золота́я сва́дьба залато́е вясе́лле;

золота́я жи́ла залата́я жы́ла;

золото́е вре́мя (упуска́ть) марнава́ць (ма́рна тра́ціць), упуска́ць (залаты́) час;

сули́ть (обеща́ть) золоты́е го́ры абяца́ць залаты́я го́ры;

золото́е дно залато́е дно.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)