раскара́чыць

дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. раскара́чу раскара́чым
2-я ас. раскара́чыш раскара́чыце
3-я ас. раскара́чыць раскара́чаць
Прошлы час
м. раскара́чыў раскара́чылі
ж. раскара́чыла
н. раскара́чыла
Загадны лад
2-я ас. раскара́ч раскара́чце
Дзеепрыслоўе
прош. час раскара́чыўшы

Крыніцы: dzsl2007, piskunou2012, sbm2012, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

раскара́чыць, ‑чу, ‑чыш, ‑чыць; зак., што.

Разм. Шырока расставіць (ногі). [Даніла] няцвёрда ўстаў, раскарачыўшы ногі, каб не ўпасці, круціў галавою і перад сабою нічога не бачыў — вочы заляпіла зямлёю. Капыловіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

раскара́чваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае.

Незак. да раскарачыць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

раскара́чаны, ‑ая, ‑ае.

Дзеепрым. зал. пр. ад раскарачыць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

раскара́чыцца, ‑чуся, ‑чышся, ‑чыцца; зак.

Разм. Раскарачыць свае ногі. Яшчэ імгненне — і Сцяпан, раскарачыўшыся, прыгнуўшы галаву, стаў ірваць з-за плячэй вінтоўку... Навуменка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

раскірэ́чыць, ‑чу, ‑чыш, ‑чыць; зак., што.

Разм. Тое, што і раскарачыць. [Стары ляснік] пахіліўся, раскірэчыў ногі і [зу]сім непрыгожа асеў к зямлі. Гарэцкі. Сцяпан раскірэчыў ногі, учапіўся рукамі за штакеціны. Асіпенка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Раскара́ка — пра чалавека з шырока пастаўленымі нагамі (ТСБМ, Сл. ПЗБ), роскора́ка ’нешта раздвоенае, растапыранае’: роскорака ў граблях (ТС). Сюды ж роскараку́н ’крываногі чалавек’, ро́скарач ’расставіўшы ногі’ (там жа). Параўн. таксама раскірэ́ка ’той, што мае крывыя ногі’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр.), раскіра́ка ’тс’ (Сл. ПЗБ, Бяльк.), разгіра́ка ’тс’ (карэліц., Нар. сл.; ваўк., Сл. ПЗБ). Укр. роскаря́ка ’дрэва з раздвоеным ствалом; чалавек, што ходзіць расставіўшы ногі’, раскоряка ’тс’. Відаць, аддзеяслоўнае ўтварэнне ад раскара́чыць ’шырока расставіць ногі’, параўн. таксама укр. роскаря́чити ’тс’, славен. razkoračiti ’раскарачыцца’, razkorak ’шырока пастаўленыя ногі’, што ўзыходзяць да прасл. *korakъ, параўн. кора́к ’крывы корань, корч’ (ТС), роднаснага да *korkъ, гл. крок (параўн. Сной₂, 308). Формы з коранем ‑кір‑ (варыянт ‑ґір‑, гл. Карскі 2-3, 39) маглі ўзнікнуць пад уплывам літ. kereti, keróti ’разрастацца ўшыркі, разгаліноўвацца’, параўн., аднак, і польск. kierz ’куст’, чэш. keř ’тс’, славен. razkrečiti ’стаць уразкрок, пашырыць, расставіць ногі’, што сведчаць пра чаргаванне *kor‑/*ker‑/*kъr‑. Параўн. падобныя адносіны: кірна́ч ’крываногі мужчына’ (Скарбы), гл. кірнаты, літ. kìrna ’корч’. Сюды ж раскара́кі мн. л. ’штаны (у загадцы)’, што ўяўляе дэвербатыў ад раскара́чыць са спецыялізаваным звужэннем семантыкі, абумоўленым энігматычным ужываннем.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)