пы́рханне
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, ніякі род, 1 скланенне
|
адз. |
| Н. |
пы́рханне |
| Р. |
пы́рхання |
| Д. |
пы́рханню |
| В. |
пы́рханне |
| Т. |
пы́рханнем |
| М. |
пы́рханні |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
пы́рханне I ср. порха́ние; см. пы́рхаць I
пы́рханне II ср., прям., перен. фы́рканье; см. пы́рхаць II
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
пы́рханне 1, ‑я, н.
Дзеянне паводле знач. дзеясл. пырхаць 1.
пы́рханне 2, ‑я, н.
Дзеянне паводле знач. дзеясл. пырхаць 2.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пы́рхаць¹, -аю, -аеш, -ае; незак.
Пералятаць з месца на месца.
Берасцянкі пырхалі з галінкі на галінку.
|| аднакр. пы́рхнуць, -ну, -неш, -не; -ні́.
|| наз. пы́рханне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пы́рхаць², -аю, -аеш, -ае; незак.
1. 3 шумам выпускаць паветра з ноздраў.
Пырхаюць коні.
2. перан. Смяяцца, утвараючы гукі носам, губамі (разм.).
3. перан. Злавацца, выказваць незадавальненне чым-н. (разм.).
Чаго пырхаеш, чым незадаволены?
|| аднакр. пы́рхнуць, -ну, -неш, -не; -ні́.
|| наз. пы́рханне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
порха́ние пы́рханне, -ння ср., лётанне, -ння ср., лята́нне, -ння ср.;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
◎ Пстра́нга ’страказа’ (ашм., Сл. ПЗБ). Няясна, звяртае на сябе ўвагу адпаведнасць пстр‑, страк‑ (гл. папярэдняе слова), што перадае стракатасць або пырханне (гл. пстрыкаць і стрыкаць), фіналь нагадвае наступнае слова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
фы́рканье
1. пы́рханне, -ння ср., фы́рканне, -ння ср.; чмы́ханне, -ння ср.;
2. фы́рканне, -ння ср., пы́рханне, -ння ср.;
3. пы́хканне, -ння ср., фы́рканне, -ння ср.;
4. фы́рканне, -ння ср., чмы́ханне, -ння ср.; см. фы́ркать;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
◎ Пыр 1 (пырь) ’вецер’ (Шпіл., у прыпісцы): чы пыр, чы негода, чы будзеш заўтра пагода? (Нік. Посл), параўн. рус. урал. пырять, пырну́ть ’дунуць, падуць (пра вецер)’. Няясна. Магчыма, да пыр 2, гукаперайманне, імітуючае пырханне, лёгкі подых, параўн. таксама стараж.-рус. пьрѣ ’ветразі’ (“Аповесць мінулых гадоў” пад 907 г.), тады звязанае таксама з⇉*per‑ (“o locie”, Брукнер, 438), якія выступаюць у прапар, перапёлка (гл.). Інакш адноснастараж.-рус. слова Фасмер, 3, 392 (запазычанне з фінскай); адзінкавыя фіксацыі і адсутнасць тлумачэння семантыкі слова ў дзіцячай помаўцы (’спёка, гарачыня’?) не выключаюць сувязі з *ругь ’агонь’, параўн. рус. урал. пырья ’напор, струмень паветра (з мяхоў у кузні)’: огонь горит под пырьей (СРНГ). Зрэшты, гэта можа сведчыць пра вельмі даўняе змяшэнне асноў са значэннем ’раздуваць’, параўн. пырыць (гл.), і ’гарэць’ (гл. пырнік 2).
◎ Пыр 2 — гукаперайманне, імітацыя ўзлёту, палёту: пыр-пыр ’пырх’ (шальч., Сл. ПЗБ), ’пра ўзмахванні крылцамі птушкі” (Шат.), пыркаць ’падлятаць, скакаць’ (пух., З нар. сл.; ашм. Стан.), ’парушыць’ (смарг., Сл. ПЗБ). Гукапераймальнага паходжання, параўн. пырх (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)