пратраўля́ць

дзеяслоў, пераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. пратраўля́ю пратраўля́ем
2-я ас. пратраўля́еш пратраўля́еце
3-я ас. пратраўля́е пратраўля́юць
Прошлы час
м. пратраўля́ў пратраўля́лі
ж. пратраўля́ла
н. пратраўля́ла
Загадны лад
2-я ас. пратраўля́й пратраўля́йце
Дзеепрыслоўе
цяп. час пратраўля́ючы

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

пратраўля́ць несов., спец. протра́вливать, протравля́ть

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пратраўля́ць, ‑яю, ‑яеш, ‑яе.

Незак. да пратравіць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

пратраві́ць, -раўлю́, -ра́віш, -ра́віць; -ра́ўлены; зак., што.

1. Зрабіць, апрацоўваючы хімічным шляхам, вытравіць.

П. узор на метале.

2. Апрацаваць (футра) асаблівым саставам перад фарбаваннем.

3. Абеззаразіць хімічным рэчывам перад сяўбой, пасадкай.

П. насенне.

|| незак. пратра́ўліваць, -аю, -аеш, -ае і пратраўля́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.

|| наз. пратра́ўліванне, -я, н.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

пратраўля́цца, ‑яецца; незак.

Зал. да пратраўляць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

пратра́ўліваць несов., спец., см. пратраўля́ць

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

протра́вливать несов.

1. хим., техн. пратра́ўліваць, пратраўля́ць;

протра́вливать ко́жу пратра́ўліваць (пратраўля́ць) ску́ру;

2. (обеззараживать) с.-х. пратру́чваць;

протра́вливать зерно́ формали́ном пратру́чваць збо́жжа фармалі́нам;

3. охотн. упуска́ць, выпуска́ць;

протра́вливать зве́ря упуска́ць (выпуска́ць) зве́ра;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пратра́ва, ‑ы, ж.

Спец.

1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. пратраўляць, пратраўліваць — пратравіць.

2. Хімічнае рэчыва, якім апрацоўваюць матэрыял перад афарбоўкай для атрымання патрэбнага адцення і замацавання фарбавальніка.

3. Едкае рэчыва, якое выкарыстоўваецца ў гравёрнай справе.

4. Рэчыва, якім абеззаражваюць насенне, пасадачны матэрыял.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Жыга́ць ’калоць, кусаць, апякаць, бліскаць’, жага́ць (кліч., Жыв. сл., 126), жэ́гаць (барыс., Шатал.) ’бліскаць; смаліць’, жо́гаць ’удараць’ (КТС). Рус. дыял. жи́гать, жага́ть ’кусаць, джаліць, калоць; пячы (аб крапіве); кідаць, біць’, укр. жига́ти ’апякаць; кусаць, калоць’, в.-луж. žahać ’абпальваць, пратраўляць’, чэш. žihati ’апальваць, распальваць, бліскаць’, žáhati ’паліць, рабіць жар’, славац. žihať ’паліць, калоць, кусаць’, žíhať ’апякаць’, славен. ‑žagati, ‑žigati (у прэфіксальных утварэннях), серб.-харв. жи́гати (у прэфікс, утварэннях ‑жизати) ’калоць (пра боль), пячы, паліць’. Ст.-слав. ‑ѫизати, ‑жагати (у спалучэнні з прэфіксамі) ’паліць, абпальваць’. Ст.-рус. жигати ’паліць’, у прэфіксальных утварэннях таксама ‑жизати, ‑жагати ’паліць’. Параўн. палаб. zazăt ’паліць’, н.-луж. žagliś ’гарэць’, в.-луж. žehlić ’гарэць’, рус. дыял. жа́грить ’моцна паліць (печ)’, серб.-харв. жа̏грити ’паліць’, польск. дыял. żagawka ’куслівае насякомае’. Безлай (Jezik in slovstvo, 16, 1970/71, 4, 94–95) пастуліруе старажытнасць як žigati, так і žagati, што мае дастатковае абгрунтаванне, таму бел. жыгаць і жагаць не вынік нядаўніх фанетычных працесаў, а рэфлекс старажытных форм. Паходжанне кораня няяснае. Лічаць з і.-е. *dheg​u̯k‑ ’гарэць’, аб чым гл. жгаць 1, аднак прапанаваныя рашэнні нельга лічыць канчатковымі. Вакалізм кораня ўказвае на розныя чаргаванні: *ē > *ě > *a; *ī > *i; *ǐ > ь > ∅ *ě > e > e/o; ō > а: жэгаць, жагаць, жыгаць, жгаць, жэгаць, укр. згага (гл. жага); два з іх прадстаўлены ў формах жыгаць, жагаць. Аб вакалізме жегѫ гл. яшчэ Іванаў, Славянский, балтийский і раннебалканский глагол, 1981, 129. Адносна кансанантызму ці не трэба бачыць у *gēg‑ > *žag‑ і г. д. рэдуплікацыю кораня, выкліканую экспрэсіўна-інтэнсіфікуючымі момантамі? Такім коранем мог быць *g​u̯her‑ (параўн. гарэць, грэць, гаршок, гарачы), тым больш што ‑р‑ у серб.-харв. жа̏грити ’паліць’ тлумачаць (Скок, 3, 674) як «устаўное», магчыма, ад грејати ’грэць’; параўн. яшчэ жэгліць.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)