праме́нь, -я, мн. -ме́ні, -ме́няў і -мяні, -мянёў, м.
1. Вузкая паласа святла, што ідзе ад якой-н. крыніцы святла ці прадмета, які свеціцца.
П. сонца.
П. надзеі (перан.).
2. Струмень у выглядзе пучка часціц якой-н. энергіі (спец.).
Рэнтгенаўскія прамені.
Цеплавы п.
|| прым. прамянёвы, -ая, -ае (да 2 знач.).
Прамянёвая энергія.
Прамянёвая хвароба (хвароба, якая выклікаецца радыеактыўнымі рэчывамі).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
праме́нь м., в разн. знач. луч;
со́нечны п. — со́лнечный луч;
рэнтге́наўскія ~мяні́ — рентге́новские лучи́;
п. надзе́і — луч наде́жды;
○ інфрачырво́ныя ~мяні́ — инфракра́сные лучи́;
касмі́чныя ~мяні́ — косми́ческие лучи́;
като́дныя ~мяні́ — като́дные лучи́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
праме́нь, ‑я; мн. прамені, ‑яў і прамяні, ‑ёў; м.
1. Вузкая паласа святла, якая ідзе ад якой‑н. крыніцы святла або прадмета, які свеціцца. Тонкаю ніткаю прашыўся з неба прамень сонца. Арабей. У левай руцэ Фёдар Цімафеевіч трымаў ліхтар, які кідаў уперад нядоўгі, але шырокі прамень святла. Васілёнак. // перан.; чаго. Хуткае, нечаканае праяўленне чаго‑н., пробліск. [Лютынскі:] Ніводзін прамень славы іх [бальшавікоў] не ўпадзе на тваю галаву. Крапіва.
2. звычайна мн. (прамяні́, ‑ёў). Спец. Лініі распаўсюджання энергіі хваль (электрамагнітных, светлавых і пад.). Рэнтгенаўскія прамяні. Прамяні радыя.
•••
Інфрачырвоныя прамяні — нябачныя прамяні, якія складаюць частку спектра, што працягваецца далей бачнай часткі ад чырвонага яго канца.
Касмічныя прамяні — асобыя прамяні, якія пранікаюць у атмасферу з космасу і нясуць у сабе вялікую энергію.
Катодныя прамяні — паток электронаў, які наглядаецца пры электрычным разрадзе ў трубцы з разрэджаным газам.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Праме́нь ’вузкая паласа святла’ (ТСБМ, Яруш., Др.-Падб.), параўн. ст.-бел. промени солнечныи (XVII ст.; БЛ, 29, 52). Паводле Кюнэ (Poln., 89), з польск. promień ’тс’; гл. таксама Станкевіч (Зб. тв., 2, 167), які звяртае увагу, што ў гэтым значэнні ў народнай мове ужываецца слова каса (гл.) і вытворныя ад яго, што ўскосна пацвярджае этымалогію прасл. *pormy, Р. скл. *pormene з першасным значэннем ’пасма валасоў’ і пад. (Махэк₂, 479). Німчук (Давньорус., 32) дапускае для ўкр. про́мінь выпадзенне першага о ў по́ромінь ’тс’, што малаверагодна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
прамень, промень; каса, пук, пасма, пас, страла (перан.)
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
га́ма-прамяні́, -нёў, адз. га́ма-праме́нь, -я, м. (спец.).
Тое, што і гама-выпрамяненне.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
про́мень м., см. праме́нь
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ла́зер, -а, мн. -ы, -аў, м. (спец.).
1. Аптычны квантавы генератар для атрымання вузкага інтэнсіўнага, вельмі моцнага пучка святла.
Імпульсны л.
2. Пучок святла, прамень, які атрымліваецца пры дапамозе такога генератара.
Зварка лазерам.
Лячэнне лазерам.
|| прым. ла́зерны, -ая, -ае.
Лазерная ўстаноўка.
Л. прамень.
Лазерная хірургія.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ска́льпель, -я, мн. -і, -яў, м.
Невялікі хірургічны нож.
○
Светлавы скальпель (спец.) — лазерны прамень, які выкарыстоўваецца ў хірургіі для рассячэння тканак.
|| прым. ска́льпельны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
вячэ́рні вече́рний; зака́тный;
в. праме́нь — зака́тный (вече́рний) луч
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)