пату́гі, -ту́г, адз. -ту́га, -і, ДМ -ту́зе, ж.

1. Напружанне мышцаў для якога-н. дзеяння.

Родавыя п.

2. перан. Намаганні, спробы зрабіць што-н. (пераважна няўдалыя).

Марныя п.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

пату́гі (ед. пату́га ж.)

1. (при родах и т.п.) поту́ги;

2. перен. (попытки что-л. сделать) поту́ги, уси́лия;

ма́рныя п. — напра́сные поту́ги (уси́лия)

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пату́гі, ‑туг; адз. патуга, ‑і, ДМ ‑тузе, ж.

1. Напружанае скарачэнне мышцаў пры якім‑н. дзеянні. Родавыя патугі. □ Зыгмусь толькі дрыгаў нагамі.., робячы адчайныя патугі вызваліцца з нечаканага палону. Лынькоў.

2. перан. Напружаныя намаганні, спробы зрабіць што‑н. Патугі непрыяцеля марныя. Яны не засцяць галоўнага — шчырасці, дружбы. Мележ. Генрыху Візэнеру не пашанцавала ў службе. Да гэтага на працягу ўсяе вайны ён ішоў толькі ўгару, праўда павольна, з патугамі, але ўпэўнена. Шамякін.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

пату́га

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне

адз. мн.
Н. пату́га пату́гі
Р. пату́гі пату́г
Д. пату́зе пату́гам
В. пату́гу пату́гі
Т. пату́гай
пату́гаю		 пату́гамі
М. пату́зе пату́гах

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

◎ Пасі́лкі ’патугі’ (лях., Сл. ПЗБ). Утворана ад пасіліць ’падняць’пры ад’ідэацыі польск. wysiłki ’патугі, намаганні’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

поту́ги мн.

1. пату́гі, -гаў, ед. пату́га, -гі ж.; (усилия) намага́нні, -нняў, ед. намага́нне, -ння ср., разг. вы́сілак, -лку м.;

2. (при родах) пату́гі, -гаў, ед. пату́га, -гі ж.;

3. перен. пату́гі, -гаў ед. нет.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Пату́га 1, поту́га ’туга, журба’ (ТС). Да туга́ (гл.). Прыстаўка па‑ і націск на ‑у́‑ пад уплывам семантычна блізкай лексемы пату́гі 2 ’цяжкасці фізічныя’.

Пату́га 2, пату́гі ’напружанне ўсіх сіл, напружанае скарачэнне мышцаў’, ’напружаныя намаганні, спробы зрабіць што-н.’, ’хвароба пры родах’ (ТСБМ, Нас.). Укр. поту́га ’сіла моц’, ’войска’, якое, магчыма, з польск. potęga, рус. поту́ги ’напружанні’, по́туг ’цеціва’, кур. поту́жный ’парывісты (вецер)’, ту́жить ’нацягваць’, польск. potęga ’сіла, моц’, tężeć ’цвярдзець’, чэш. tužiti, славац. tužiť ’умацоўваць’. Паўночна-славянскае. Да тугі́ (гл.) > ту́жыцца ’напружваць мускулы’, тужэ́ць ’станавіцца тугім’, патужэ́ць ’пацвярдзець’ (ТСБМ, Некр.). Утворана, як і літ. pãstangos ’патугі, намаганні’ (< pastìngti ’застыць, замерзнуць, задубець’), пры дапамозе прыстаўкі па‑ (< прасл. po‑). Сюды ж патужні ’цяжкі, няўдалы (пра зіму)’ (Доўн.-Зап., Песні), патужны ’моцны (вецер)’, ’шматводны ад поўных прытокаў’, воран. ’ладны, бойкі’ (Сцяшк. Сл.), патужнасць ’сіла, моц’ (Нас.).

Пату́га 3, пату́жнасць ’дапамога’ (Нас.), пату́жнік, поту́жникъ ’саўдзельнік, памочнік’, ’здаровы работнік’ (Гарб., Нас.). Семантычна-словаўтваральны сінонім з лексемай по́‑мач (< прасл. pomogtь ∼ паўн.-слав. tǫgъ/tęga). Да пату́га 1 (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)