невідзі́мка, -і.

1. ДМ -у, Т -ам, м.; ДМ -мцы, Т -ай (-аю), ж., мн. -і, -мак. Нябачная істота.

Чалавек-н.

2. ж. Маленькая тонкая шпілька або заколка для жаночай прычоскі.

◊

Шапка-невідзімка — у казках: шапка, якая робіць нябачным таго, хто яе надзене.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

невідзі́мка

назоўнік, агульны, адушаўлёны, асабовы, мужчынскі род, 2 скланенне

адз. мн.
Н. невідзі́мка невідзі́мкі
Р. невідзі́мкі невідзі́мак
Д. невідзі́мку невідзі́мкам
В. невідзі́мку невідзі́мак
Т. невідзі́мкам невідзі́мкамі
М. невідзі́мку невідзі́мках

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

невідзі́мка

назоўнік, агульны, адушаўлёны, асабовы, жаночы род, 2 скланенне

адз. мн.
Н. невідзі́мка невідзі́мкі
Р. невідзі́мкі невідзі́мак
Д. невідзі́мцы невідзі́мкам
В. невідзі́мку невідзі́мак
Т. невідзі́мкай
невідзі́мкаю		 невідзі́мкамі
М. невідзі́мцы невідзі́мках

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

невідзі́мка

1. м. и ж. невиди́мка;

2. ж. (шпилька) невиди́мка;

◊ ша́пка-н. — фольк. ша́пка-невиди́мка

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

невідзі́мка, ‑і, ДМ ‑мцы; Р мн. ‑мак; ж.

1. У казках і паэзіі — істота, якая мае здольнасць быць нябачнай. // у знач. прысл. невідзі́мкай (‑аю). Нябачна, непрыкметна. А восень ходзіць невідзімкай, Смугой заслаўшы далягляд. Звонак.

2. Маленькая тонкая шпілька або заколка для жаночай прычоскі.

•••

Шапка-невідзімка гл. шапка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

невиди́мка

1. невідзі́мка, -кі м., ж.;

ша́пка-невиди́мка ша́пка-невідзі́мка;

2. (шпилька) невідзі́мка, -кі ж.;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

◎ Невідомка (ńauidomka) ’шапка-невідзімка’ (Вяр.). Ад невідомы ’нябачны’ (Нас.), да відзець (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

ша́пка в разн. знач. ша́пка, -кі ж.;

снять ша́пку зняць ша́пку;

напеча́тать статьи́ под о́бщей ша́пкой надрукава́ць арты́кулы пад агу́льнай ша́пкай;

◊

на во́ре ша́пка гори́т погов. хто парася́ ўкраў, таму́ ўвушшу́ вішчы́ць;

по Се́ньке и ша́пка па Са́ўку ша́пка; які́ гаспада́р, такі́ і тава́р;

ша́пку лома́ть шапкава́ць, ша́пку здыма́ць;

ша́пка-невиди́мка фольк. ша́пка-невідзі́мка.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ша́пка, ‑і, ДМ ‑пцы; Р мн. ‑пак; ж.

1. Галаўны ўбор, звычайна цёплы і мяккі.

2. перан. Тое, што мае форму купала. Люблю я лес, адвечны бор, Дзе ўзносяць хвоі ўгору шапкі. Колас. Чым далей у лес, тым гусцей дрэвы, тым вышэй магутныя снегавыя шапкі. Лынькоў.

3. Верхняя, расшыраная частка чаго‑н., што мае стрыжань, ножку і пад. Толькі грыбы вылазяць, падымаючы на сваіх шапках пласт лясной прэлі. Чарнышэвіч. А грыбы сядзелі ціха, Так схаваўшыся ў мох, Што не толькі белых ног — Не відаць было і шапак. Глебка. // Верхняя круглая насенная частка сланечніку. Дзіўна. Адкуль у жыце мог з’явіцца сланечнік?! Ну так, сланечнік. Жоўтая шапка яго тоне ў налітых зернем каласах жыта. Дуброўскі. Не злазячы з сядла, Сяргей разгледзеў і малюнак: хлопчык і дзяўчынка палівалі сланечнік з вялікай залатой шапкай. Хомчанка.

4. перан.; чаго. Пра густыя, пышныя валасы. [Васіль] быў нават крыху вышэйшы за мяне, складны ў плячах, дужы ў руках, з пышнай шапкай светлых валасоў. Кавалёў.

5. Загаловак буйным шрыфтам, агульны для некалькіх артыкулаў у газеце, часопісе і пад. Усяго адразу не прачытаеш, таму пачаў праглядваць «шапкі» і ілюстрацыі. Кулакоўскі.

6. Верхні брус над дзвярамі, акном для мацавання іх. Вароты, як у людзей. Двайныя, з шапкай на шуллі, каб не пакрывіліся. Ермаловіч.

•••

Аж шапка паднялася на галаве — пра вялікі страх.

Аршын з шапкай гл. аршын.

Даць па шапцы гл. даць.

Закідаць шапкамі гл. закідаць.

Заламаць шапку гл. заламаць.

Зняць шапку гл. зняць.

Ламаць шапку гл. ламаць.

На злодзеі шапка гарыць — пра таго, хто міжвольна або выпадкова сам паказвае, выдае тое, што больш за ўсё хоча схаваць.

На разбор шапак гл. разбор.

Па Сеньку (і) шапка — варты не больш таго, што мае.

Спаць у шапку гл. спаць.

Шапка валіцца — вельмі высока. А ўгару зірнеш — Шапка валіцца. Колас.

Шапка-невідзімка — у казках — шапка, якая мае чарадзейную ўласцівасць рабіць нябачным таго, хто яе надзявае.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ша́пка ж.

1. в разн. знач. ша́пка; (головной убор — ещё) карту́з м.; фура́жка;

зняць ~ку — снять ша́пку;

сне́жная ш. — сне́жная ша́пка;

надрукава́ць арты́кулы пад агу́льнай ~кай — напеча́тать статьи́ под о́бщей ша́пкой;

2. (гриба) шля́пка;

◊ даста́ць па ша́пцы — получи́ть по ша́пке;

даць па ша́пцы — дать по ша́пке;

спаць у ~ку — воро́н счита́ть;

па Се́ньку (і) ш. — по Се́ньке и ша́пка;

ш. расце́ на галаве́ — во́лосы ды́бом встаю́т (стано́вятся);

ш.-невідзі́мка — фольк. ша́пка-невиди́мка;

лама́ць ~ку — лома́ть ша́пку;

залама́ць ~ку — заломи́ть ша́пку;

аршы́н з ~каю — от горшка́ два вершка́;

~камі закі́даць — ша́пками закида́ть;

на зло́дзеі ш. гары́ць — погов. на во́ре ша́пка гори́т

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)