наўме́
прыслоўе
| станоўч. |
выш. |
найвыш. |
| наўме́ |
- |
- |
Крыніцы:
krapivabr2012,
piskunou2012,
prym2009,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
наўме́, прысл.
1. У галаве, у думках.
Жывому жывое н.
2. (з адмоўем). Не да таго, не да гэтага.
Не н. цяпер вяселле.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
наўме́ нареч.
1. на уме́, в уме́;
гэ́та не было́ ў яго́ н. — это́ не́ было у него́ на уме́;
2. (с отрицанием) не до (чего-л.);
цяпе́р гэ́та яму́ не н. — тепе́рь ему́ не до э́того;
◊ трыма́ць сваё н. — име́ть за́днюю мысль;
гало́днай куме́ хлеб н. — посл. голо́дной куме́ хлеб на уме́;
што ў каго́ н., той пра то́е і дзяўбе́ — посл. у кого́ что боли́т, тот о том и говори́т;
жыво́му жыво́е н. — посл. живо́й о живо́м и ду́мает
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
наўме́, прысл.
У галаве, у думках. Гэтыя словы бацька вымавіў у адзін дых — няйнакш, даўно насіў іх наўме і толькі чакаў зручнага выпадку, каб сказаць. Сачанка. У нас абодвух наўме адно войска, што ідзе па шашы. Сяркоў. // (з адмоўем «не»). Не да таго, не да гэтага. [Наталля:] Я і рада, што так выйшла. Не наўме цяпер вяселле. Крапіва.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Наўме́ ’ў галаве, у думках’, на́ўме, на́ўмех ’тс’, звычайна з адмоўем: не на́ўме, не на́ўмех (ТС). З прыназоўнікавага спалучэння *на ўме (месн. скл. адз. л.), *на ўмех (старая форма месн. скл. мн. л.), гл. ум.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ *Няна́ўмех, ненаўмех ’не да таго, не ў галаве’ (ТС). Гл. наўме.⇉в
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
кума́ ж. кума́;
◊ гало́днай ~ме́ хлеб наўме́ — посл. голо́дной куме́ хлеб на уме́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
тфу, выкл.
Разм.
1. Ужываецца гукапераймальна для абазначэння гуку, які ўтвараецца пры пляванні. — Тфу! — плюнуў Шырокі і акінуў фельчара зняважлівым вокам. Колас.
2. Ужываецца для выказвання незадаволенасці, прыкрасці, злосці, расчаравання і пад., а таксама пагардлівых адносін да каго‑, чаго‑н. [Лазавік:] — Тфу, атрута. І як ты, Стась, смокчаш сваю люльку? Хомчанка. — Тфу! — зазлаваўся Міхалап. — Галоднай куме хлеб наўме. Алешка.
3. у знач. вык. Ужываецца для характарыстыкі каго‑, чаго‑н. нязначнага, дробязнага, нікчэмнага. Абрэзкі тыя — тфу! — метровыя шматкі. Корбан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дзяўбці́, дзяўбу́, дзяўбе́ш, дзяўбе́; дзяўбём, дзеўбяце́, дзяўбу́ць; дзёўб, дзяўбла́, -ло́; дзяўбі́; дзяўба́ны; незак., каго-што.
1. Есці, хапаючы дзюбай ежу (пра птушак).
Галубы дзяўблі крупы.
2. Біць дзюбай.
Куры дзяўблі адна адну.
3. Паслядоўнымі частымі ўдарамі паглыбляць, рабіць адтуліну.
Д. мёрзлую зямлю ломам.
Д. долатам паз.
4. перан. Бесперапынна паўтараць адно і тое ж (разм.).
Што каму наўме, той тое і дзяўбе (прыказка).
5. перан. Папракаць, крытыкаваць (разм.).
Яго ўжо даўно дзяўбуць, а ён і вухам не вядзе.
◊
Дзяўбці ў галаву (разм.) — настойліва пераконваць каго-н. у чым-н.
|| зак. прадзяўбці́, -дзяўбу́, -дзяўбе́ш, -дзяўбе́; -дзяўбём, -дзеўбяце́, -дзяўбу́ць; -дзяўба́ны (да 3 знач.) і вы́дзеўбці, -дзеўбу, -дзеўбеш, -дзеўбе; -дзеўбаны (да 3 знач.).
|| наз. дзяўба́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
няге́глы, ‑ая, ‑ае.
Разм.
1. Кволы, слабы; няўдалы. Нейкі нягеглы дзядок, якому не наўме ўжо, відаць, і кухаль піва,.. стаіць побач з машынай. Брыль. Сын Вінцэнт быў нейкі нягеглы. На людзях мала паказваўся, а калі трапляў каму на вочы, дык рабіў уражанне вар’ята. Броўка.
2. Непрыгожы з выгляду, нязграбны; няўклюдны. Мікодым пры газоўцы слібізаваў па літары пратакол вобыску, падпісваў яго крывымі, нягеглымі лацінскімі літарамі. Сабаленка. Фурман, сівавусы чалавек, завіхаўся ля коней. Ад маланак цень яго, вялізны і нягеглы, кідаўся ва ўсе бакі. Караткевіч.
3. Няўмелы, ні да чаго не здатны. Нельга сказаць, каб Марына была нікуды не вартая. Не! У сям’і Рамана наогул нікога не было нягеглага або недалужнага. Ермаловіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)