начапля́ць
дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
начапля́ю |
начапля́ем |
| 2-я ас. |
начапля́еш |
начапля́еце |
| 3-я ас. |
начапля́е |
начапля́юць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
начапля́ў |
начапля́лі |
| ж. |
начапля́ла |
| н. |
начапля́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
начапля́й |
начапля́йце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
начапля́ўшы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
начапля́ць I сов. наве́шать; нацепи́ть;
~ля́ў малю́нкаў на сце́ны — наве́шал рису́нков на сте́ны
начапля́ць II несов., см. начэ́пліваць
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
начапля́ць, ‑яю, ‑яеш, ‑яе.
Незак. да начапіць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
начапі́ць, -чаплю́, -чэ́піш, -чэ́піць; -чэ́плены; зак., што.
1. Накінуўшы, замацаваць; павесіць, навесіць.
Н. замок на дзверы.
2. Надзець на сябе, прымацаваўшы, прывесіўшы (разм.).
Н. бант.
|| незак. начапля́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е і начэ́пліваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
начапля́цца, ‑яецца; незак.
Зал. да начапляць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нацепля́ть несов. начапля́ць, начэ́пліваць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Пачапа́ць ’начапляць, нанізаць, панавешваць’ (Нас.). З польск. poczepiać ’паначапляць адно за адным, папрычапляць’. Канчатак, беларускі (‑аць).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
наве́шатьI сов. (белья, картин, гирлянд и т. п.) наве́шаць, мног. панаве́шваць; (нацепить) начапля́ць, мног. паначэ́пліваць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
◎ Пу́дала ’пудзіла’ (лях., Янк. Мат.; Жд. 2; ветк., Мат. Гом.), пу́дало (карэліц., Нар. лекс.), пу́дайло ’тс’ (петрык., Цыхун, вусн. паведамл.). Укр. опу́дало, дпуд ’тс’, утвораныя ад опу́дитися ’спалохацца’, сведчаць пра магчымы шлях утварэння названых беларускіх слоў, параўн. апу́дзіла (гл.), з адпадзеннем прыстаўнога а-. Аднак семантыка лельч. апу́дала ’чалавек неахайнага выгляду, сонны, непаваротлівы’ (Куч.), а таксама драг. опу́дына ’шырокае не па памеры адзенне’ (Клім.) і асабліва тураў. опу́дало (пра адзенне): наклаў на себе этэ опудало, tuo страх! пры опу́‑гаіцца ’спужацца’: я ўжэ опугаласа, як та кура і напу́гацца ’празмерна надзець на сябе, начапляць лішняга; надзьмуцца, натапырыцца; абкружыцца імглістым кругам (пра месяц)’ (гл.) сведчаць пра магчымую кантамінацыю формаў з пуд- і пуг‑.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Напу́ганы ’празмерна адзеты’, напугацца ’празмерна надзець на сябе, начапляць лішняга’, ’надзьмуцца, натапырыцца’, ’абкружыцца імглістым кругам (пра месяц)’ (ТС). Можа разглядацца разам з напугацца ’нажлукціцца, напіцца’ (Нас., Янк., Сцяц.; стаўбц., Нар. сл.; жлоб., Нар. словатв.; Сцяшк.), ’напіцца чаго-небудзь настолькі, каб нельга было самому ўстаць з месца’ (Шпіл.), ’нажэрціся’ (Янк. 1, Клім., Мат. Гом.), што да пу́гаць ’сёрбаць, хлябтаць’ (гл.), гукапераймальнага паходжання; значэнне ’празмерна надзець на сябе’ праз стадыю ’стаць тоўстым (ад піцця, яды)’. Аднак не выключана, што гэта значэнне развілося на іншай базе, параўн. напу́галаса, бы пугич (ТС), што звязваецца з вобразам птушкі, якая натапырвае пер’е, надзімаецца пры пагрозе; тады хутчэй Да *Pǫ§y ’патаўшчэнне’, параўн. рус. пуговина ’узвышэнне, горб’, пуговица ’гузік’, літ. pugulis ’уздутае ўзвышэнне’ і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)