натапы́рыць, -ру, -рыш, -рыць; -раны; зак., што.
Падняць тарчма, наставіць (поўсць, шчаціну, пер’е і пад.).
Конь натапырыў вушы.
|| незак. натапы́рваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
натапы́рыць
дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне
| Будучы час |
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
натапы́ру |
натапы́рым |
| 2-я ас. |
натапы́рыш |
натапы́рыце |
| 3-я ас. |
натапы́рыць |
натапы́раць |
| Прошлы час |
| м. |
натапы́рыў |
натапы́рылі |
| ж. |
натапы́рыла |
| н. |
натапы́рыла |
| Загадны лад |
| 2-я ас. |
натапы́р |
натапы́рце |
| Дзеепрыслоўе |
| прош. час |
натапы́рыўшы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
натапы́рыць сов.
1. встопо́рщить; (шерсть, щетину — ещё) ощети́нить; взъеро́шить; (перья — ещё) нахо́хлить;
2. прям., перен. (уши) насторожи́ть; навостри́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
натапы́рыць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; зак., што.
Падняць тарчма, наставіць (поўсць, шчаціну, пер’е і пад.). Заўважыўшы хлопца, .. [сабака] натапырыў на хрыбце поўсць і, мякка ступаючы, пайшоў яму насустрач. Федасеенка.
•••
Натапырыць вушы — тое, што і наставіць вушы (гл. наставіць).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Натапы́рыць ’падняць, расставіўшы, пер’е; пышна адзецца’ (Нас.), ’настаражыць вушы; наставіць шэрсць, расставіць пер’е з перапуду, ад дажджу і пад.; растапырыць, ускалмаціць’ (Гарэц.), натопу́рыць ’наставіць, прыўзняць’ (ТС), натапы́рыцца, натупы́рыцца ’распусціць пер’е; надзьмуцца, разгневацца’ (Нас., Сл. ПЗБ; Ян.), натопу́рыцца ’тс’ (ТС), рус. натопы́рить ’падняць, паставіць дыбам пер’е, шэрсць; наставіць вушы; надуцца; пышна адзецца’, натопы́риться ’напыжыцца, ашчацініцца; надуцца, зазлаваць’, польск. дыял. natoperzyć, natoperzyć się ’тс’; сюды ж, відаць, і балг. дыял. натопо́ра, натопо́рвам ’паднімаць, задзіраць угору’. Паводле Пятлёвай (Этимология–1984, 200), на‑то‑пырить, на‑то‑пыриться пры параўнанні з на‑пыриться ’наткнуцца на што-небудзь вострае’ дазваляе вычляніць узмацняльны элемент ‑то‑, які ўяўляе сабой архаічны непрадуктыўны суфікс, параўн. смал. на‑то‑пы‑жить, на‑то‑пыжиться ’пышна апрануцца; ашчацініцца, прыняць ваяўнічы выгляд’; у такім разе да пы́рыць ’распіраць, пучыць’ (гл.). Аднак варыянты з іншым вакалізмам, якія сустракаюцца ў славянскіх мовах, параўн. прыведзеныя вышэй балгарскія словы і рус. дыял. топо́риться ’франціць’, растопо́рить ’рассунуць, растапырыць’, чэш. topořiti ’стаяць калом, не згінацца’ і інш. (Махэк₂, 647 лічыць зыходным корань stop‑, што параўноўвае з літ. stapìnti ’рабіць тугім, цвёрдым’), прымушаюць аднесці разглядаемыя словы да тапы́рыць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
нахо́хліць, 1 і 2 ас. не ўжыв., -ліць; -лены; зак., што (разм.).
Натапырыць, падняць пер’е (пра птушак).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
встопо́рщить сов. натапы́рыць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ощети́нить сов. ашчаці́ніць, натапы́рыць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
нахо́хлить сов. надзьму́ць, натапы́рыць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
натапы́рваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае.
Незак. да натапырыць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)