нале́зці, -ле́зу, -ле́зеш, -ле́зе; нале́з, -зла; -ле́зь; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Улезці куды-н. у вялікай колькасці.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.), каго-што. Пра адзежу, абутак: надзецца.
Боты не налезлі на ногі.
3. на каго-што і без дап. Насунуцца, наваліцца на каго-, што-н.
Льдзіна налезла на льдзіну.
|| незак. нала́зіць, -ла́жу, -ла́зіш, -ла́зіць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
нале́зці
дзеяслоў, непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
нале́зу |
нале́зем |
| 2-я ас. |
нале́зеш |
нале́зеце |
| 3-я ас. |
нале́зе |
нале́зуць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
нале́з |
нале́злі |
| ж. |
нале́зла |
| н. |
нале́зла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
нале́зь |
нале́зьце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
нале́зшы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
нале́зці сов.
1. в разн. знач. нале́зть;
у бутэ́льку ~зла мно́га мура́шак — в буты́лку нале́зло мно́го муравьёв;
суке́нка ледзь ~зла — пла́тье едва́ нале́зло;
у ваго́н ~зла мно́га наро́ду — в ваго́н нале́зло мно́го наро́ду;
2. разг. (надвинувшись, нажать) напере́ть; см. нала́зіць 2
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
нале́зці, ‑лезу, ‑лезеш, ‑лезе; пр. налез, ‑ла; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Улезці, залезці куды‑н. у нейкай колькасці. Налезла мурашак у торбу з хлебам. // Разм. Найсці, набіцца ў вялікай колькасці. Адразу ў клуб дзяцей налезла, Як на зіму ў калоду пчол. Калачынскі.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Надзецца (пра адзежу, абутак і пад.). Боты не палезлі на ногі.
3. Разм. Насунуцца, наваліцца на каго‑, што‑н. Не налазь! // Ідучы, натрапіць, наткнуцца на каго‑, што‑н. Патруль затрымаўся толькі з-за.. [Данусі], інакш праз нейкі час ён абавязкова налез бы на нас. Карпюк.
4. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Звісаючы, апусціцца ўніз, закрыць сабою. Шапка палезла на вочы. □ Паправіла .. Наталля мяккія кудзеркі, што палезлі на лоб. Скрыган.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
напя́литься нацягну́цца, нале́зці.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
нала́зіць, ‑лажу, ‑лазіш, ‑лазіць.
Незак. да налезці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
панала́зіць, ‑зіць.
Разм. Налезці куды‑н. у вялікай колькасці. Паналазіла мурашак у торбу.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Нашы́шкацца ’налезці, набіцца’ (Сл. ПЗБ, карэл., Нар. словатв.). Відаць, экспрэсіўны варыянт да нашыцца ’налезці, набіцца’ (ТС), ад шыцца ’лезці, тачыцца’ (гл.), утвораны шляхам рэдуплікацыі каранёвай часткі слова і /с‑суфіксацыі, параўн. чэш. šiškati і šišati ’стрыгчы’ (Махэк₂, 610), рус. нашишкаться і натикаться ’нагаварыцца, нашаптацца’, славен. našeš‑ kati ’пабіць, адлупцаваць’ і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
насу́нуться (надеться, налезть) разг. насу́нуцца, мног. панасо́ўвацца, нале́зці, мног. панала́зіць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)