назіра́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак.

1. каго-што, за кім-чым, са злуч. «што» або «як». Уважліва сачыць вачыма за кім-, чым-н., не спускаць з вачэй.

Н. зацьменне сонца.

Н. за палётам птушкі.

2. каго-што. Вывучаць, даследаваць.

Н. развіццё клетак расліны.

3. за кім-чым. Ажыццяўляць нагляд за кім-, чым-н.

Н. за дзецьмі.

Н. за парадкам.

|| наз. назіра́нне, -я, н.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

назіра́ць

дзеяслоў, пераходны/непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. назіра́ю назіра́ем
2-я ас. назіра́еш назіра́еце
3-я ас. назіра́е назіра́юць
Прошлы час
м. назіра́ў назіра́лі
ж. назіра́ла
н. назіра́ла
Загадны лад
2-я ас. назіра́й назіра́йце
Дзеепрыслоўе
цяп. час назіра́ючы

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

назіра́ць несов.

1. наблюда́ть;

2. следи́ть, присма́тривать;

н. за дзе́цьмі — следи́ть (присма́тривать) за детьми́;

3. следи́ть;

~ра́й, куды́ ён по́йдзе — следи́, куда́ он пойдёт

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

назіра́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.

1. каго-што, за кім-чым, з дадан. сказам і без дап. Разглядаць, глядзець збоку, не ўмешваючыся; сузіраць. Назірае Міхась праз акно святочны натоўп, думае свае думы. Лынькоў. Прэзідэнт моўчкі назіраў за хвалюючай сустрэчай гэтых двух вучоных, якія жылі ў розных капцах свету, ніколі не бачылі адзін аднаго і вось, сустрэўшыся, былі рады, як брат брату. Гамолка.

2. каго-што, з дадан. сказам і без дап. Сустракаючыся з кім‑, чым‑н., заўважаць яго ўласцівасці, асаблівасці і пад. — Мяне тут паставіла партыя, — з новым запалам сказаў Паходня, — і паставіла не для таго, каб я раўнадушна назіраў падзеі. Хадкевіч. // Бачыць, наглядаць. Ля Міхаськавага станка часта можна пазіраць і яшчэ больш прывабны малюнак. Кулакоўскі.

3. каго-што, за кім-чым і без дап. Даследаваць, вывучаць. Назіраць зацьменне Сонца. Вучыць школьнікаў назіраць. □ Я вандрую па той краіне, дзе жыву, вывучаю яе прыроду, назіраю за жыццём яе звяроў і птушак. В. Вольскі.

4. за кім-чым. Пільнаваць, даглядаць, каб не здарылася чаго‑н. дрэннага. Назіраць за дзецьмі. □ Міхал узяў лапату, укінуў у завалачнае акно пяску, насыпаў яго таксама на парог, які тут жа паволі пачаў нібы зацягвацца шклом. — Цяпер добра, — сказаў ён падручнаму, — але назіраў, за шлакам. Карпаў. // Сачыць за кім‑, чым‑н. Алік і Валерык употай пазіралі за хлопцам. Шашкоў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

зво́ддалеку, прысл.

З далёкай адлегласці.

Назіраць з.

З. ад жыллёвых будынкаў.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

упо́тай і упо́тайкі, прысл.

Непрыметна для іншых, тайком, цішком.

У. назіраць за кім-н.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

назіра́льны, -ая, -ае.

1. Які прызначаны для назірання.

Назіральная вышка.

2. Той, хто валодае назіральнасцю, умее назіраць (у 1 знач.).

Н. чалавек.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

назіра́нне, -я, н.

1. гл. назіраць.

2. мн. -і, -яў. Тое, што заўважана ў працэсе вывучэння, разгляду чаго-н., нагляданняў за кім-, чым-н.

Навуковыя назіранні.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

недагле́джваць

‘недастаткова назіраць за кім-небудзь, чым-небудзь (недагледжваць каго-небудзь, што-небудзь), рабіць хібы ў працы (без прамога дапаўнення)’

дзеяслоў, пераходны/непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. недагле́джваю недагле́джваем
2-я ас. недагле́джваеш недагле́джваеце
3-я ас. недагле́джвае недагле́джваюць
Прошлы час
м. недагле́джваў недагле́джвалі
ж. недагле́джвала
н. недагле́джвала
Дзеепрыслоўе
цяп. час недагле́джваючы

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

недагляда́ць

‘недастаткова назіраць за кім-небудзь, чым-небудзь (недаглядаць каго-небудзь, што-небудзь), рабіць хібы ў працы (без прамога дапаўнення)’

дзеяслоў, пераходны/непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. недагляда́ю недагляда́ем
2-я ас. недагляда́еш недагляда́еце
3-я ас. недагляда́е недагляда́юць
Прошлы час
м. недагляда́ў недагляда́лі
ж. недагляда́ла
н. недагляда́ла
Дзеепрыслоўе
цяп. час недагляда́ючы

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)