му́ха

назоўнік, агульны, адушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне

адз. мн.
Н. му́ха му́хі
Р. му́хі му́х
Д. му́се му́хам
В. му́ху му́х
Т. му́хай
му́хаю		 му́хамі
М. му́се му́хах

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

му́ха, -і, ДМ му́се, мн. -і, мух, ж.

Агульная назва шырокараспаўсюджаных двухкрылых насякомых.

Асеннія мухі.

◊

З мухамі ў носе — капрызны, з норавам.

Пад мухай (разм.) — у стане ап’янення, быць п’янаватым.

Рабіць з мухі слана — значна перабольшваць што-н.

|| памянш. му́шка, -і, ДМ -шцы, мн. -і, -шак, ж.

|| прым. мушы́ны, -ая, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

му́ха му́ха, -хі ж.;

шпа́нская му́ха зоол. шпа́нская му́ха;

ге́ссенская му́ха зоол. ге́сенская му́ха;

бе́лые му́хи бе́лыя му́хі;

◊

быть под му́хой быць пад му́хай;

де́лать из му́хи слона́ рабі́ць з му́хі слана́;

(кака́я) му́ха укуси́ла (кого) (яка́я) му́ха ўкусі́ла (каго);

мрут как му́хи мруць як му́хі;

му́хи мрут (до́хнут) му́хі мруць (до́хнуць);

му́хи не оби́дит му́хі не пакры́ўдзіць;

слы́шно, как му́ха пролети́т чува́ць, як му́ха праляці́ць;

счита́ть мух лічы́ць мух;

(то́чно) му́ху проглоти́л (бы́ццам, ні́бы) му́ху праглыну́ў.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

му́ха ж. му́ха;

○ ге́сенская м. — ге́ссенская му́ха;

м. цэцэ́ — му́ха цеце́;

◊ з му́хамі — с но́ровом;

му́хі не пакры́ўдзіць — му́хи не оби́дит;

быць — пад му́хай быть под му́хой;

му́хі до́хнуць — му́хи до́хнут;

мруць як му́хі — мрут как му́хи;

чува́ць, як м. праляці́ць — слы́шно, как му́ха пролети́т;

лічы́ць мух — счита́ть мух;

яка́я му́ха ўкусі́ла — (каго) кака́я му́ха укуси́ла (кого);

рабі́ць з му́хі слана́ — погов. де́лать из му́хи слона́;

(бы́ццам, нібы́) му́ху праглыну́ў — (то́чно) му́ху проглоти́л;

як со́нная м. — как со́нная му́ха

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

му́ха, ‑і, ДМ мусе, ж.

Шырокараспаўсюджанае двухкрылае насякомае, якое часта з’яўляецца пераносчыкам узбуджальнікаў інфекцыйных хвароб.

•••

Гесенская муха — камарападобнае насякомае атрада двухкрылых, небяспечны шкоднік хлебных злакаў.

Шпанская муха — а) невялікі жучок, шкоднік лісцевых дрэў і кустоў; б) пластыр з высушанага і здробненага гэтага жучка; выкарыстоўваецца ў медыцыне.

Быць пад мухаю гл. быць.

З мухамі (у носе) — з норавам.

Мухі дохнуць — пра каго‑н. вельмі сумнага, нуднага або што‑н. вельмі сумнае, нуднае.

Мухі не пакрыўдзіць гл. пакрыўдзіць.

Рабіць з мухі слана гл. рабіць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Му́ха, муха́, му́шка ’двухкрылае насякомае, Musca’ (ТСБМ, Яруш., Бес., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС); шальч., круп. ’пчала, Apis mellifera’ (Сл. ПЗБ), ’крапінка’, ’частка прыцэльнага прыстасавання агнястрэльнай зброі’ (ТСБМ). Укр., рус. му́ха, польск., н.-, в.-луж. mucha, чэш. moucha, славац. múcha, славен. múha, серб.-харв. му̀ха, му̀ва, му̏шица, макед. мува, мувичка, балг. муха́, ст.-слав. моуха, мъшица. Прасл. mucha чаргаваннем галоснай звязана з mъšъka > мошка (гл.). І.‑е. адпаведнікі літ. mùsė, лат. mũsa, muša, лац. musca, ст.-грэч. μυῖα (< mus‑ja), алб. mizë, myzë, арм. mun (< mus‑no). Да і.-е. *mū‑/*mūs‑ ’муха’ (Міклашыч, 206; Траўтман, 191; Мюленбах-Эндзелін, 2, 673; Фасмер, 3, 19; Махэк₂, 376; Покарны, 752; Бязлай, 2, 205). Сюды ж: мухаві́к ’полаг ад мух’, му́шнік ’папера-ліпучка’, му́шына ’адна з мноства мух’ (Касп.), мухабойка (паст., Сл. ПЗБ). Значэнне ’пчала’ ёсць у чэш., польск., серб.-харв. мовах, як і ў франц. (mouche à miel) — табу. Параўн. аналагічна паўд.-усх. муха свята ’пчала’ (КЭС).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

ге́сенскі ге́ссенский;

○ ~кая му́ха — ге́ссенская му́ха

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ге́ссенский ге́сенскі;

ге́ссенская му́ха зоол. ге́сенская му́ха.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

шпа́нский шпа́нскі;

шпа́нская му́ха зоол. шпа́нская му́ха.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

насяко́мае, -ага, мн. -ыя, -ых, н.

Маленькая беспазваночная членістаногая жывёліна (муха, пчала, мурашка і пад.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)