мазгі́
‘ежа’
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, множны лік, множналікавы
|
мн. |
| Н. |
мазгі́ |
| Р. |
мазго́ў |
| Д. |
мазга́м |
| В. |
мазгі́ |
| Т. |
мазга́мі |
| М. |
мазга́х |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
мазгі́ ед. нет, разг.
1. мозг;
2. перен. (умственные способности) мозг м.; мозги́ мн.;
у яго́ м. працу́юць — у него́ мозг рабо́тает (мозги́ рабо́тают);
◊ круці́ць (шавялі́ць) мазга́мі — шевели́ть мозга́ми;
ка́паць на м. — ка́пать на мозги́;
уста́віць м. — (каму) впра́вить мозги́ (кому);
м. не на ме́сцы — не все до́ма;
сушы́ць м. — суши́ть мозги́;
у ~га́х закруці́ла — безл. дурь в го́лову пришла́;
затума́ніць м. — заморо́чить го́лову
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Мазгі́ 1, мазге́, мазкі́ ’мозг’, ’розум’, ’памяць’ (Нас., Др.-Падб., Шат., Касп., Бяльк., Растарг., Мат. Гом., Ян., зах.-бел. КЭС, Сл. ПЗБ). Да мозг (гл.).
Мазгі́ 2 ’кішкі, мякаць у гарбузе, дзе знаходзіцца насенне’ (Нас.), круп. ’мяккая частка дрэва паміж карой і драўнінай’ (Нар. сл.). Да мязга́ (гл.). У выніку дзеяння народнай этымалогіі семантыка і афармленне наблізіліся да лексемы мазгі (паводле падабенства размяшчэння).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
мо́зг
‘цэнтральны аддзел нервовай сістэмы; орган мыслення ў чалавека’
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
мо́зг |
мазгі́ |
| Р. |
мо́зга |
мазго́ў |
| Д. |
мо́згу |
мазга́м |
| В. |
мо́зг |
мазгі́ |
| Т. |
мо́згам |
мазга́мі |
| М. |
мо́згу |
мазга́х |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
глузд, -у, мн. -ы́, -о́ў, м. (разм.).
Розум, развага; мазгі.
Варочаць глуздамі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
мозг, -а і -у, мн. мазгі́, -о́ў, м.
1. -а. Цэнтральны аддзел нервовай сістэмы чалавека і жывёл: нервовая тканка, якая запаўняе чэрап і канал пазваночніка.
Галаўны м.
Спінны м.
Работа мозга.
2. -у. Мяккая тканка, якая запаўняе поласці касцей у чалавека і пазваночных жывёл.
Касцявы м.
3. -у. перан. Розум, разумовыя здольнасці.
4. толькі мн. Ежа, прыгатаваная з мазгоў свойскіх жывёл.
Цялячыя мазгі.
◊
Варушыць мазгамі (разм.) — думаць, разважаць.
Круціць мазгі — выклікаць у каго-н. пачуццё кахання, прывабліваць.
Сушыць мазгі (разм.) — заўзята займацца разумовай працай на шкоду здароўю.
Уцечка мазгоў — эміграцыя людзей разумовай працы.
|| прым. мазгавы́, -а́я, -о́е (да 1—3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
мозг, ‑а і ‑у; мн. мазгі, ‑оў; м.
1. ‑а. Цэнтральны аддзел нервовай сістэмы жывёл і чалавека ў выглядзе рэчыва, якое запаўняе сабой чэрап і канал пазваночніка. Галаўны мозг. Спінны мозг. // Орган мышлення ў чалавека. Свідравала мозг .. страшная думка, і ў той жа час у галаве.. складаўся план дзеяння. Колас.
2. ‑у; перан. Разм. Розум, разумовыя здольнасці.
3. ‑а; перан. Асноўнае ядро, кіруючы цэнтр чаго‑н. Такім чынам быў створаны гарадскі партыйны камітэт, цэнтр, мозг падполля. Новікаў.
4. ‑у. Тканка, якая напаўняе поласці касцей у чалавека і пазваночных жывёл. Касцявы мозг.
5. толькі мн. (мазгі́, ‑оў). Ежа, прыгатаваная з мазгоў некаторых свойскіх жывёл.
•••
Варушыць (круціць) мазгамі гл. варушыць.
Да мозгу касцей — а) усёй істотай, цалкам, поўнасцю. — Я да мозгу касцей бязбожнік. «ЛіМ»; б) вельмі моцна, да апошняй сваёй частачкі. Холад пранікаў да мозгу касцей, балюча сціскаў мускулы. Шамякін.
Капаць на мазгі гл. капаць.
Мазгі (не) вараць — пра кемлівага (някемлівага) чалавека.
Мазгі не на месцы — пра дурнога або псіхічнахворага чалавека.
Сушыць мазгі гл. сушыць.
Уставіць (устаўляць) мазгі гл. ўставіць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Мазгачы́ (мн. л.) (экспр.) ’мазгі’ (Нас.) — адсубстантыўны назоўнік, утвораны пры дапамозе экспрэсіўнага суф. ‑ач. Да мазгі́ 1 (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Ке́пелі ’мазгі’ — «Трэба, шоб кепелі добрэ варылі» (ТС). Да кепель (гл.). Метанімічны пераход.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Мазгаломка, мызгаломка ’цяжкая задача’ (Бяльк.). Па аналогіі да галаваломка. Да мазгі́ і лама́ць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)