літо́ўскі

прыметнік, адносны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. літо́ўскі літо́ўская літо́ўскае літо́ўскія
Р. літо́ўскага літо́ўскай
літо́ўскае
літо́ўскага літо́ўскіх
Д. літо́ўскаму літо́ўскай літо́ўскаму літо́ўскім
В. літо́ўскі (неадуш.)
літо́ўскага (адуш.)
літо́ўскую літо́ўскае літо́ўскія (неадуш.)
літо́ўскіх (адуш.)
Т. літо́ўскім літо́ўскай
літо́ўскаю
літо́ўскім літо́ўскімі
М. літо́ўскім літо́ўскай літо́ўскім літо́ўскіх

Крыніцы: piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

белару́ска-літо́ўскі

прыметнік, адносны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. белару́ска-літо́ўскі белару́ска-літо́ўская белару́ска-літо́ўскае белару́ска-літо́ўскія
Р. белару́ска-літо́ўскага белару́ска-літо́ўскай
белару́ска-літо́ўскае
белару́ска-літо́ўскага белару́ска-літо́ўскіх
Д. белару́ска-літо́ўскаму белару́ска-літо́ўскай белару́ска-літо́ўскаму белару́ска-літо́ўскім
В. белару́ска-літо́ўскі (неадуш.)
белару́ска-літо́ўскага (адуш.)
белару́ска-літо́ўскую белару́ска-літо́ўскае белару́ска-літо́ўскія (неадуш.)
белару́ска-літо́ўскіх (адуш.)
Т. белару́ска-літо́ўскім белару́ска-літо́ўскай
белару́ска-літо́ўскаю
белару́ска-літо́ўскім белару́ска-літо́ўскімі
М. белару́ска-літо́ўскім белару́ска-літо́ўскай белару́ска-літо́ўскім белару́ска-літо́ўскіх

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

по́льска-літо́ўскі

прыметнік, адносны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. по́льска-літо́ўскі по́льска-літо́ўская по́льска-літо́ўскае по́льска-літо́ўскія
Р. по́льска-літо́ўскага по́льска-літо́ўскай
по́льска-літо́ўскае
по́льска-літо́ўскага по́льска-літо́ўскіх
Д. по́льска-літо́ўскаму по́льска-літо́ўскай по́льска-літо́ўскаму по́льска-літо́ўскім
В. по́льска-літо́ўскі (неадуш.)
по́льска-літо́ўскага (адуш.)
по́льска-літо́ўскую по́льска-літо́ўскае по́льска-літо́ўскія (неадуш.)
по́льска-літо́ўскіх (адуш.)
Т. по́льска-літо́ўскім по́льска-літо́ўскай
по́льска-літо́ўскаю
по́льска-літо́ўскім по́льска-літо́ўскімі
М. по́льска-літо́ўскім по́льска-літо́ўскай по́льска-літо́ўскім по́льска-літо́ўскіх

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

по́льска-белару́ска-літо́ўскі

прыметнік, адносны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. по́льска-белару́ска-літо́ўскі по́льска-белару́ска-літо́ўская по́льска-белару́ска-літо́ўскае по́льска-белару́ска-літо́ўскія
Р. по́льска-белару́ска-літо́ўскага по́льска-белару́ска-літо́ўскай
по́льска-белару́ска-літо́ўскае
по́льска-белару́ска-літо́ўскага по́льска-белару́ска-літо́ўскіх
Д. по́льска-белару́ска-літо́ўскаму по́льска-белару́ска-літо́ўскай по́льска-белару́ска-літо́ўскаму по́льска-белару́ска-літо́ўскім
В. по́льска-белару́ска-літо́ўскі (неадуш.)
по́льска-белару́ска-літо́ўскага (адуш.)
по́льска-белару́ска-літо́ўскую по́льска-белару́ска-літо́ўскае по́льска-белару́ска-літо́ўскія (неадуш.)
по́льска-белару́ска-літо́ўскіх (адуш.)
Т. по́льска-белару́ска-літо́ўскім по́льска-белару́ска-літо́ўскай
по́льска-белару́ска-літо́ўскаю
по́льска-белару́ска-літо́ўскім по́льска-белару́ска-літо́ўскімі
М. по́льска-белару́ска-літо́ўскім по́льска-белару́ска-літо́ўскай по́льска-белару́ска-літо́ўскім по́льска-белару́ска-літо́ўскіх

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

А́жгур ’Acerina cernua’ (Інстр. II, Жук., 381), гл. аджгір, Магчыма, з літ. ãčgaras, ãdžgaras, juodžgoris ’тс’ (параўн. Буга, Rinkt, II, 155, які думае аб тым, што гэтыя літоўскія формы з польск. jazdź, jazgarz, гл. LKŽ, IV, 413; Фрэнкель, 1, 118). Калі гэта так, літоўскія формы маглі пранікнуць далей на тэрыторыю Беларусі.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Распа́куляць ’раскалмаціць’ (іўеў., Сл. ПЗБ). Параўн. па́кулле ’пакля’ (гл.), польск. зніж. pakuły мн. л. ’валасы’, літ. pãkulos, лат. pakulas ’тс’, што Лаўчутэ (Балтизмы, 18–19) лічыць запазычаннем у літоўскія гаворкі з ням. Pakullas ’вяроўка з рэштак лёну’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

На́шцы, на́сцы ’наскі, тутэйшы’ (ТС). Няясна; магчыма, глыбокі архаізм адпаведна да на́шскі ’тс’ з пераходам ‑кі > ‑цы, параўн. уроцьКурокі ’хвароба ад дрэнных вачэй’, кадуцыс кадукі, ад кадук ’бяда, няшчасце’, адносна апошніх гл. Карскі, 1, 365–366; параўн. заканамернае польск. litewscyлітоўскія’ пры litewski ’літоўскі’ і пад. Гл. наскі.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ке́рзаць ’плесці (лапці, каробку), не надта ўмеючы’ (Янк. III, Гарэц., Нар. словатв.), ’вязаць, блытаць’ (Сл. паўн.-зах.). Запазычанне з балт., параўн. літ. ker̃zinti, kerzénti ’марудна рухацца’ (Грынавецкене і інш., LKK, 16, 1975, 183–184; Лаўчутэ, Балтизмы, 67). Трэба адзначыць, што літоўскія прыклады семантычна вельмі далёкія. Больш рэальна ў якасці першакрыніцы слова з невядомага субстратнага ўсходнебалтыйскага дыялекту. Магчыма, тут атрымалася кантамінацыя з іншымі назвамі пляцення лапцяў. Параўн. абарсаць, варсаць, бэрсаць.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ке́ўляць ’ледзь жыць, ледзь дыхаць, вельмі нядужаць’ (Янк. I, Мат. Гом.), ’есці без апетыту’ (З нар. сл.). Гл. кеўлець. Лаўчутэ (Балтизмы, 113) разглядае слова як балтызм. Пры гэтым яна спасылаецца на такія літоўскія прыклады, як kiáulioti ’гадзіць, паскудзіць, швэндацца’, kiáuliotis ’свінячыць, бадзяцца’, якія паходзяць ад kiãule ’свіння’. Трэба адзначыць, што прыведзеныя прыклады семантычна не адпавядаюць беларускім словам, для якіх дамінантным значэннем было б ’нядужаць, слабець’. Можна, аднак, маючы на ўвазе ў аналагічных выпадках невядомую ўсходнебалтыйскую крыніцу, дапусціць наступныя семантычныя пераходы: ’швэндацца, бадзяцца’ > ’марудна рухацца’ > ’слабець, нядужаць’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Трайла́, трэйло́, трала́ ’балбатуха, лапатуха; балбатун, лапатун’ (Сл. ПЗБ), тра́йла ’жанчына, якая любіць хадзіць па сяле’ (ваўк., ЛА, 3), трайлава́ты ’балбатлівы’ (шальч., Сл. ПЗБ), трайло́чыць ’балбатаць’ (LKK, 1975, 16, 190). Параўн. польск. аргат. trajla ’трапло, балбатун’, trajlować ’плявузгаць, чмуціць, маніць’, літ. tráila ’пустамеля, пустамалот’. Меркаванні пра балтыйскае паходжанне (Зданцэвіч, LP, 8, 350; Лаўчутэ, Балтизмы, 73 і 85; Грынавяцкене, Сл. ПЗБ, 5, 112) патрабуюць дадатковай аргументацыі, паколькі літоўскія словы маюць гукапераймальнае паходжанне, параўн. tralė ’вясёлыя песенькі’, tráiloti ’спяваць вясёлыя песенькі’ і пад., параўн. выклічнік тра-ля-ля, трэліць ’плявузгаць, балбатаць’ (гл.); такое ж паходжанне можна дапусціць і для славянскіх слоў.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)