лё́с
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
| Н. |
лё́с |
| Р. |
лё́су |
| Д. |
лё́су |
| В. |
лё́с |
| Т. |
лё́сам |
| М. |
лё́се |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
лёс², -у, мн. (спец.).
Рыхлая горная парода светла-жоўтага колеру, на якой фарміруецца ўрадлівая глеба.
|| прым. лёсавы, -ая, -ае.
Лёсавыя глебы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
лёс¹, -у, м.
1. Ход жыццёвых падзей, якія складваюцца незалежна ад волі чалавека; збег акалічнасцей.
Л. паслаў шчасце.
2. Доля.
Шчаслівы л.
Жаночы л.
3. Развіццё чаго-н.; далейшае існаванне, будучыня.
Л. чалавецтва.
◊
На волю лёсу (кніжн.) — без падтрымкі, без дапамогі звонку.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
лёс I (род. лёсу) м.
1. (стечение обстоятельств) судьба́ ж.; рок;
л. звёў іх зноў — судьба́ свела́ их сно́ва;
2. (условия дальнейшего существования) судьба́ ж.;
ду́маць аб лёсе дзяржа́вы — ду́мать о судьбе́ госуда́рства;
лёсы наро́даў — су́дьбы наро́дов;
3. (положение в жизни) до́ля ж.; судьба́ ж., судьби́на ж., у́часть ж., уде́л; жре́бий; предназначе́ние ср., предопределе́ние ср.;
◊ на во́лю лёсу — на во́лю ро́ка; на произво́л судьбы́;
па во́лі лёсу — во́лею су́деб;
іро́нія лёсу — иро́ния судьбы́;
выпрабо́ўваць л. — искуша́ть судьбу́;
гаспада́р свайго́ лёсу — хозя́ин сво́ей судьбы́;
вы́рашыць л. — (чый) реши́ть судьбу́ (чью);
выбра́ннік лёсу — избра́нник судьбы́
лёс II (род. лёсу) м., геол. лёсс
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
лёс 1, ‑у, м.
1. Ход падзей, якія складваюцца незалежна ад волі чалавека; збег акалічнасцей. [Ігнат:] — Калі ўжо лёс звёў нас у адзін гурт, я іменем партыі патрабую дысцыпліны. Мікуліч. Добры лёс паслаў .. [Крамарэвічу] чалавека з душой і розумам. Чорны.
2. Доля. Людскі лёс. Жаночы лёс. □ Бацькам маім нялёгкі выпаў лёс: Яны ў баях нам здабывалі волю. Свірка.
3. Развіццё чаго‑н.; далейшае існаванне, будучыня. Гістарычны лёс нацыі. Лёс чалавецтва. □ Непакой за лёс разведчыкаў ахапіў усю роту. Васілёнак. Атрад зрабіў круты і раптоўны паварот на паўднёвы ўсход, назад, у глыб пушчы. Гэты круты паварот ледзь не стаў паваротам у лёсе атрада. Брыль. Косцік ляжаў.. і не ведаў, што сёння вырашаецца яго лёс. Баранавых.
•••
Іронія лёсу гл. іронія.
На волю лёсу гл. воля.
лёс 2, ‑у, м.
Глебаўтваральная рыхлая горная парода светла-жоўтага колеру; жаўтазём.
[Ням. Löss.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Лёс 1 ’доля, умовы далейшага існавання’, ’сутыкненне, збег абставін, акалічнасцей’ (ТСБМ, Гарэц., Бяльк., Касп.), ’жэрабя’ (драг., Сл. паўн.-зах.), ст.-бел. лиосъ ’лёс, жэрабя’ (XVI ст.) запазычана са ст.-польск. los, якое з с.-в.-ням. lōȝ ’лёс, доля, прызначэнне’ (Булыка, Лекс. запазыч., 193; Кюнэ, Poln., 73; Чартко, Бел. лінгв. зб., 152; Слаўскі, 4, 333). Сюды ж гродз. лёсы ў выразе: лёсы на кій мераць ’рабіць выбар’ (Нар. словатв.), смарг. лёсы ’паперкі з нумарамі, якія выцягваюць пры жараб’ёўцы’ (Сцяшк. Сл.).
Лёс 2 ’вузкі прамежак, лаз’ (іўеў., Сл. паўн.-зах.). Да лёз (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
лёс, доля, жыццё; наканаванасць, наканаванне (разм.); планіда, зорка, латарэя, кон (перан.); жытка (разм.)
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
залё́сіць
‘скласціся (пра лёс)’
дзеяслоў, непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
- |
- |
| 2-я ас. |
- |
- |
| 3-я ас. |
залё́сіць |
- |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
- |
- |
| ж. |
- |
| н. |
залё́сіла |
Крыніцы:
piskunou2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
фарту́на, -ы, ж.
Лёс, удача, шчаслівы выпадак.
Ф. мне спадарожнічае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
неўнікнё́ны, -ая, -ае.
Якога нельга ўнікнуць; непазбежны.
Н. лёс.
|| наз. неўнікнёнасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)