лы́паць, -аю, -аеш, -ае; незак. (разм.).
То адкрываць, то закрываць вочы, маргаць.
◊
Лыпаць вачамі —
1) бяссэнсава маргаць ад разгубленасці, збянтэжанасці, страху;
2) маўчаць, не ведаючы, што сказаць.
|| аднакр. лы́пнуць, -ну, -неш, -не; -ні.
|| наз. лы́панне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
лы́паць
дзеяслоў, непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
лы́паю |
лы́паем |
| 2-я ас. |
лы́паеш |
лы́паеце |
| 3-я ас. |
лы́пае |
лы́паюць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
лы́паў |
лы́палі |
| ж. |
лы́пала |
| н. |
лы́пала |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
лы́пай |
лы́пайце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
лы́паючы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
лы́паць несов., разг. (глазами) морга́ть;
◊ л. вача́мі — хло́пать глаза́ми
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
лы́паць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
Разм. То адкрываць, то закрываць вочы; маргаць. Генерал толькі што паабедаў, вочкі яго лыпалі сонна і сыта. Мележ.
•••
Лыпаць вачамі — а) бяссэнсава маргаць ад разгубленасць збянтэжанасці, здзіўлення, страху. Нейкі час .. [Ладуцька] разгублена лыпаў вачыма, а потым упарта закруціў галавой. Кулакоўскі; б) маўчаць, не ведаючы, што сказаць. [Алаіза:] — Часам звычайны рабочы што спытае, а ты стаіш і лыпаеш вачыма, не ведаеш, што адказаць. А спытае, здаецца, і вельмі простае. Арабей.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Лы́паць ’маргаць’, ’бяссэнсава маргаць ад здзіўлення, страху, збянтэжанасці’, ’маўчаць, не ведаючы, што сказаць’ (ТСБМ, Шат., Касп.; КЭС, лаг.), ’вытрэшчваць вочы’ (полац., Нар. лекс., Чыгрынаў, КТС), лы́пнуць ’плюснуць (вачыма)’ (ТС). Укр. лупати (очима) ’тс’, зах. ’слаба гарэць’; польск. łypać запазычана з усх.-слав. моў. Да прасл. дыял. glipati: рус. устар. глипа́ть ’азірацца’, ст.-укр. гли́пати ’аглядваць, азіраючыся’, укр. гли́пати ’вытрэшчваць вочы’, бойк. ’кідаць вокам’, глип! ’зірк’, ’лып’, якое да і.-е. *glip‑/*ghlib‑ (Трубачоў, Эт. сл., 6, 127–128). Аднак аўтарамі гэтага слоўніка дапускаецца, што glipati — экспрэсіўнае ўтварэнне, якое можнатады параўнаць з дац. glippe ’маргаць’, швед. glippa ’часта адкрываць (вочы)’. Чэкман (Балто-слав. иссл., 74, 125) супастаўляе з літ. glìbti, žlìbti ’станавіцца падслепаватым’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
залы́паць, -аю, -аеш, -ае; зак. (разм.).
Пачаць лыпаць.
З. вачамі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
лу́паць несов., разг., см. лы́паць
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
залы́паць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак.
Разм. Пачаць лыпаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
лы́пнуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак.
Аднакр. да лыпаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
лы́панне, ‑я, н.
Разм. Дзеянне паводле знач. дзеясл. лыпаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)