лы́жа

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне

адз. мн.
Н. лы́жа лы́жы
Р. лы́жы лы́ж
Д. лы́жы лы́жам
В. лы́жу лы́жы
Т. лы́жай
лы́жаю		 лы́жамі
М. лы́жы лы́жах

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

лы́жа ж. лы́жа

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

лы́жина разг. лы́жа, -жы ж.;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

саскаўзну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́; зак.

Спусціцца, з’ехаць зверху ўніз, зваліцца з чаго-н. коўзаючыся.

Лыжа хутка саскаўзнула з нагі.

|| незак. саско́ўзваць, -аю, -аеш, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

лы́жы, лыж і -аў, адз. лы́жа, -ы, ж.

Плоскія драўляныя або пластыкавыя палазкі для перамяшчэння па снезе, прымацаваныя да абутку.

Хадзіць на лыжах.

|| прым. лы́жны, -ая, -ае.

Л. паход.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

лы́жы (ед. лы́жа ж.) лы́жи;

○ бегавы́я л. — беговы́е лы́жи;

◊ навастры́ць л. — навостри́ть лы́жи

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

лы́жы, ‑аў; адз. лыжа, ‑ы, ж.

Плоскія драўляныя загнутыя спераду палазы, якія прымацоўваюць да абутку для перамяшчэння па снезе. Хадзіць на лыжах. □ Мы змораныя ля сасны Зрабілі б свой прывал, Дзе лыжаў след, як дзве струны, Пралез праз перавал. Танк. // Узлётна-пасадачныя палазы самалёта, якія ўстанаўліваюцца замест колаў у зімні час.

•••

Навастрыць лыжы гл. навастрыць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

лы́жи мн. лы́жы, род. лыж, ед. лы́жа, -жы ж.;

◊

навостри́ть лы́жи навастры́ць лы́жы, даць (зада́ць) дзёру, даць (зада́ць) лататы́;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Лы́жбы ’лыжы’ (Сцяшк.), лы́жвы ’тс’ (зэльв., Сцяц. Словаўтв.; ТС), укр. ли́жва ’лыжа’, рус. лы́жва ’судна на Дняпры, Бугу, Прыляці’ (Даль), польск. łyżwa, łyżwy і łyżba ’лыжы’, ’палоззе ў санях’, ’вузкія, жалезныя палазы для каўзання на лёдзе’, ст.-польск. łyżwy ’пантоны’, тыкацінск. ’судна для перавозкі збожжа’ — да прасл. паўн. lyži, lyžьve > лы́жы (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Лы́га 1 ’лгун, брахун’ (гародокск., Нар. лекс.), ’п’яніца, дармаед, бывалы чалавек’ (Федар. 4), лыга́ч, лы́гма, лыгу́н, лыгма́р ’ілгун’ (шчуч., Сл. ПЗБ; Сцяшк.; Сцяшк.; Сл. паўн.-зах., КЭС), ’памаўза, шкоднік’ (ТС), лыгаць ’ілгаць’ (лід., карэліц., Сл. ПЗБ), ’маніць, гаварыць няпраўду’ (Сцяшк.), лы́жы ’хлуслівы’ (шчуч., Сл. ПЗБ). Рус. лы́га, лыга́н ’манюка’, ст.-рус. лыжа ’памылковая звестка’ (пач. XVII ст.), рус. лыга́ть, польск. łygać, каш. ləgác, славац. lyhať ’тс’, ц.-слав. облыгати ’абчарняць’. Прасл. lygati — ітэратыў з падаўжэннем вакалізму кораня ад lъgati > ілга́ць (гл.).

Лы́га 2 ў выразе лыгу даць ’уцячы’ (Грыг.), ’лытка’ (петрык., Мат. Гом.), ’нага’ (капыл., Жыв. сл.; карэліц., Сцяшк. Сл.), лыгі ’ногі’ (навагр., Нар. словатв.), лы́гі ’тс’ (ТС), ’доўгія ногі’ (Бір. Дзярж.), лы́гі ’тоўстыя ногі’ (Шат.), ’доўгія, тонкія ногі’ (Янк. 3.; клец., Нар. лекс.), лы́гаць ’павольна ісці’ (ТС), ’бадзяцца’, ’дарэмна траціць час’ (Шпіл.), лы́гацца ’часта хадзіць або ездзіць туды-сюды’ (стаўб., Нар. сл.), Рус. пск., цвяр. лы́ку даць ’уцячы’, укр. ли́ги дати ’пабегчы’, лигону́ти ’спешна пабегчы’, рус. уладз., валаг. лыды ’доўгія ногі’, варон. ’ногі’, урал., перм. лыдка — ’даўганогі чалавек’, польск. łyda < łydka ’лытка’, славац. lida ’сцягно’. Паўн.-слав. lyda (Слаўскі, 5, 388) з менай д > г пад уплывам лексемы нага́. З прычыны экспрэсіўнасці ў некаторых гаворках г > ґ. Да лы́тка (гл.). Сюды ж лыгнуць ’выцяць, сцебануць’ (Бяльк.).

Лы́га 3 ’віка’ (Жд. 1, Касп., Сл. Эп.-Шып.; маладз., Шчарб.; зэльв., Жыв. сл.), ’сумесь вікі і гароху, пасеяныя на корм жывёле’ (Сцяшк. Сл.). Польск. радзынск., падляш. łyga ’дзікі гарошак’, люблінск. łužyšýńi ’парасткі гароху’. З ві́ка > вы́ка > выґа > łyga > лыгa.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)