крану́цца

дзеяслоў, непераходны, закончанае трыванне, зваротны, 1-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. крану́ся кранё́мся
2-я ас. кране́шся краняце́ся
3-я ас. кране́цца крану́цца
Прошлы час
м. крану́ўся крану́ліся
ж. крану́лася
н. крану́лася
Загадны лад
2-я ас. крані́ся крані́цеся
Дзеепрыслоўе
прош. час крану́ўшыся

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

крану́цца сов.

1. (сдвинуться с места, направиться куда-л.) тро́нуться, дви́нуться;

2. косну́ться, прикосну́ться, дотро́нуться;

3. разг. (сделаться психически ненормальным) тро́нуться;

4. (испытать чувство умиления) тро́нуться;

◊ лёд ~ну́ўся — лёд тро́нулся

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

крану́цца, ‑нуся, ‑нешся, ‑нецца; ‑нёмся, ‑няцеся; зак., чаго.

1. Зак. да кранацца.

2. Разм. Зрабіцца псіхічна ненармальным. Крануўся чалавек ад гора.

•••

Крануцца з розуму — страціць розум, звар’яцець. Каб хто пабачыў збоку, то напэўна падумаў бы, што настаўнік крануўся з розуму. Колас.

Лёд крануўся гл. лёд.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

крана́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца; незак.

1. Зрушвацца з месца, пачынаць рухацца.

Электрычка кранаецца з месца.

2. каго-чаго. Датыкацца да каго-, чаго-н.

К. рукой пляча таварыша.

Смычок ледзь кранаўся струн.

|| зак. крану́цца, -ну́ся, -не́шся, -не́цца; -нёмся, -няце́ся, -ну́цца; -ні́ся.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

дви́нуться ру́шыцца; (пойти) пайсці́; (с места) крану́цца; (пошевелиться) паварушы́цца, крану́цца.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

закра́тацца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; зак.

Пачаць кратацца. // Крануцца, варухнуцца.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

повреди́ться (испортиться) папсава́цца, сапсава́цца;

повреди́ться в уме́ крану́цца з ро́зуму.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

рехну́ться сов., прост. здурне́ць, звар’яце́ць, крану́цца з ро́зуму, з’е́хаць з глу́зду.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

колебну́ться

1. калыхну́цца, скалыхну́цца, гайдану́цца, варухну́цца, зварухну́цца, крану́цца;

2. хісну́цца, хістану́цца, калыўну́цца, скалыўну́цца, кіўну́цца, крану́цца, варухну́цца, зварухну́цца;

3. вагану́цца, зыбану́цца, зыбну́цца; см. колеба́ться​ 1—3.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Ра́хацца ’збірацца, рыхтавацца, поркацца, капацца, шавяліцца’ (ТС), ря́хацца ’паціху, марудна збірацца’ (Растарг.). Параўн. укр. ра́ха́тися, ря́хатися ’збірацца, рухацца’, рус. дыял. ря́хнуться ’крануцца, сыйсці з месца’. Паводле Мяркулавай (Этимология–1986–1987, 148), да прасл. *raxati, *rexnǫti, дзе x < sk (> *resk‑ з першасным значэннем ’драць’ — ’плясці’), у аснове семантыкі — рэзкі рывок, штуршок як пачатак руху. Параўн. таксама Фасмер, 3, 449 (рус. раха́ть, рахну́ть ’кідаць; гнаць’, мяркуецца, узыходзяць да гукапераймання); SEK, 4, 189, 193 (фармальна блізкія каш. rakować są ’выпраўляцца, збірацца ў дарогу’, rëknǫ́c ’крануцца, скіравацца’ выводзяцца з ням. regen ’кранаць, рухаць’, rücken ’крануцца, пасунуць’).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)