казыта́ць, казычу́, казы́чаш, казы́ча; казычы́; незак.
1. каго-што. Выклікаць лёгкае нервовае раздражненне, датыкаючыся да скуры.
К. пяты.
2. безас. Пра раздражненне ў горле, носе.
У горле казыча.
3. перан., што. Прыемна ўзбуджаць.
К. гонар.
|| зак. паказыта́ць, -зычу́, -зы́чаш, -зы́ча; -зычы́ (да 1 і 3 знач.).
|| наз. казыта́нне, -я, н. і ко́зыт, -у, М -зыце, м.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
казыта́ць
дзеяслоў, пераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
казычу́ |
казы́чам |
| 2-я ас. |
казы́чаш |
казы́чаце |
| 3-я ас. |
казы́ча |
казы́чуць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
казыта́ў |
казыта́лі |
| ж. |
казыта́ла |
| н. |
казыта́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
казычы́ |
казычы́це |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
казы́чучы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
казыта́ць несов., прям., перен. щекота́ть;
к. чыё-не́будзь самалю́бства — щекота́ть чьё-л. самолю́бие
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
казыта́ць, казычу, казычаш, казыча; незак., каго-што.
1. Датыкаючыся да скуры, выклікаць лёгкае нервовае раздражненне, сверб. Сена казытала то шчаку, то шыю, то забівалася за каўнер. Лупсякоў. Лейба прыціснуў да губ голы жывоцік маленькае Ханы, і яна смяялася і дрыгала ножкамі, бо доўгая барада і вусы казыталі яе. Чарнышэвіч. // Выклікаць лёгкае раздражненне ў носе, горле (пра моцны пах, дым і пад.). Мядовы пах мурожнага сена пранік у нос, — такі моцны пах, што проста казытаў у горле. Бядуля. Прагорклы пах газы і гарэлага машыннага масла казытаў ноздры. Хадкевіч. // безас. Пра раздражненне ў горле, носе. Ад болю крывіўся.. [Бораў] твар, вочы наліваліся нечым пякучым, а ў горле казытала, нейкая горнасць апаноўвала ўсяго. Кавалёў. Пахла гарэлым, казытала ў носе, з вачэй сыпаліся слёзы. Гурскі.
2. перан. Прыемна ўзбуджаць. Тое, што Грамабой хваліў яго за добрасуседскае абыходжанне, казытала трохі Язэпаў гонар і як бы ўзнімала яго вышэй над Рыгорам. Крапіва. Анежка ходзіць, і ўспаміны дзяцінства прыемна казычуць яе сэрца. Броўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Казыта́ць ’датыкаючыся да скуры, выклікаць лёгкае нервовае раздражненне, сверб’ (БРС, ТСБМ, Бяльк., Федар. Рук.), казытаць цыцкамі (пра русалку) (КЭС, Федар., 1). Рус. козытать (у Даля, з паметай «зап.», відавочна, беларускае), польск. kozytać Карловіч (308) лічыць да каза на той падставе, што два пальцы, выстаўленыя для лоскату, нагадваюць казіныя рогі. Паводле Фасмера, 2, 297: «няясна». Думаецца, што версія, прананаваная Карловічам, цалкам верагодная. Параўн. казлытаць ’тс’ (гл.) і рус. курск. казюкать ’ласкатаць маленькае дзіця, робячы пальцамі рожкі’. Відавочна, бел. інавацыя, магчыма, на базе шырока вядомай гульні з прыказкай пра казу.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
паказыта́ць гл. казытаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
казытну́ць, ‑ну, ‑неш, ‑не; ‑нём, ‑няце; зак., каго-што.
Аднакр. да казытаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Казлыта́ць ’казытаць’ (Бір., Сержп.). Паралельнае ўтварэнне да казытаць (паўдн.-зах. Случчына). Утворана або непасрэдна ад асновы козл‑, да казёл 1, або ад казытаць з субстытуцыяй тэрміна. Гл. казытаць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
паказыта́ць, ‑зычу, ‑зычаш, ‑зыча; зак., каго.
Казытаць некаторы час. — Агу-агу! — падышла, тыцнула чорным парэпаным пальцам Глушачыха. Паказытала Верчыну грудку. Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
заказыта́ць 1, ‑зычу, ‑зычаш, ‑зыча; зак., каго.
Разм. Змучыць казытаннем. Заказытаць да паўсмерці.
заказыта́ць 2, ‑зычу, ‑зычаш, ‑зыча; зак.
Пачаць казытаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)