кадзі́ла, -а, мн. -ы, -дзіл, н.
Металічная пасудзіна на ланцужках, у якой у час набажэнства курыцца ладан або іншыя пахучыя рэчывы.
◊
Раздзьмуць кадзіла — падняць шум вакол якой-н. справы, учынку і пад.
|| прым. кадзі́льны, -ая, -ае.
К. дым.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кадзі́ла ср., церк. кади́ло, кади́льница ж.;
◊ раздзьму́ць к. — разду́ть кади́ло
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
кадзі́ла, ‑а, н.
1. Металічны сасуд на доўгіх ланцужках, у якім у час набажэнства курыцца ладан або іншыя пахучыя рэчывы. [Поп], махаючы кадзілам, напусціў вельмі многа пахучага ладану. Каваль. Праз сіняваты пахучы дым кадзіла блішчыць пазалота іканастаса. Брыль.
2. Шматгадовая травяністая лекавая расліна сямейства губакветных з белымі пахучымі кветкамі.
•••
Раздзьмуць кадзіла гл. раздзьмуць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Кадзі́ла 1 ’металічны сасуд на доўгіх ланцужках, у якім у час набажэнства курыцца ладан або іншыя пахучыя рэчывы’ (БРС. ТСБМ, Бяльк.). Слова не выглядае як народнае, хоць, відавочна, вядома ў гаворках. Відаць, запазычанне з царк.-слав. кадило ’тс’, якое са ст.-слав. кадило ’фіміям’ да прасл. kadidlo, вытворнага з суф. ‑(i)dlo ад kaditi гл. Трубачоў, Эт. сл., 9, 109.
Кадзі́ла 2 ’шматгадовая травяністая лекавая расліна сямейства губакветных з белымі пахучымі кветкамі’ (ТСБМ). Маецца на ўвазе расліна Melitis melissophyllum — кадзіла дробналістае; на Беларусі вядомая толькі ў некалькіх замкнёных арэалах (напр., у Белавежскай пушчы); народныя назвы невядомы. Па гэтых прычынах відавочнае рус. запазычанне. Рус. кадило ’тс’, магчыма, да кадить. Гл. кадзіць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
кади́ло
1. церк. кадзі́ла, -ла ср.;
2. бот. кадзі́ла, -ла ср.;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
кадзі́льніца, ‑ы, ж.
Тое, што і кадзіла (у 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кадзі́льны, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да кадзіла. Кадзільны дым.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кади́льница ж., церк. кадзі́льніца, -цы ж., кадзі́ла, -ла ср.;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
раздзьму́ць сов. разду́ть; (о ветре — ещё) разве́ять;
◊ р. кадзі́ла — разду́ть кади́ло
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Крапі́дла ’кадзіла’ (Сл. паўн.-зах.). Параўн. польск. krapidło ’тс’ (там жа, 2, 516). Паланізм.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)