зара́ць, -ру́, -рэ́ш, -рэ́; -ро́м, -раце́, -ру́ць; -ры́; -ра́ны; зак., што.
Плугам зняць з паверхні зямлі.
З. пагорак.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
зара́ць
дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
зару́ |
заро́м |
| 2-я ас. |
зарэ́ш |
зараце́ |
| 3-я ас. |
зарэ́ |
зару́ць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
зара́ў |
зара́лі |
| ж. |
зара́ла |
| н. |
зара́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
зары́ |
зары́це |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
зара́ўшы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
зара́ць сов. спаха́ть;
з. паго́рак — спаха́ть буго́р
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
За́раць ’прыстасаванне для сушкі бобу’ (шчуч., Сл. паўн.-зах.). Параўн. зарадзіць ’закласці ў азярод’: «У зараць убіў калы і палажыў жэрдзя, і зарадзіў боп» (Сл. паўн.-зах.), таму, відаць, зарадзь. Форма гэта — варыянт да азярод (рус. дыял. зоро́д, за́род ’сцірта сена, месца для захавання сена, прыстасаванне для сушкі сена’, зоро́дить ’укладваць снапы ў зород’). Пра адлюстраванне розных ступеней аблаўта і іншыя гіпотэзы гл. азярод. Пачатковае а‑ мела прэфіксальны характар і магло адсутнічаць. Балт. паходжанне недастаткова аргументаванае для азярод (Лаўчутэ, Сл. балт., 137), неверагодна для зараць. Бернштэйн (Фонетика, 152), відаць, справядліва гаварыў пра дублетнасць і.-е. gʼhord‑/ghord‑ і яго прасл. адлюстраванне zord‑/gord‑. Форма за́радзь з націскам на першым складзе другасная: zord‑ > зо́род‑ > зороди́ти > зарадзі́ць > за́радзь. Шахматаў (Очерк древн. периода, 153) адзначае, што, паколькі зарод мае а і ў окаючых дыялектах, магчымы ўплыў прэфікса за‑.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зво́раны спа́ханный; см. зара́ць
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
зво́рваць несов. спа́хивать; см. зара́ць
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
разары́ць, -зару́, -зо́рыш і -зары́ш, -зо́рыць і -зары́ць; -зо́рым і -зары́м, -зо́рыце і -зарыце́, -зо́раць і -зара́ць; -заро́ны; зак., каго-што.
Давесці да беднасці, галечы; пазбавіць дастатку, багацця.
Р. сям’ю.
|| незак. разара́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. разарэ́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)