гіз, -а і -у, м. (разм.).
1. -у, гл. гізаваць.
2. -а, мн. -ы́, -о́ў. Вялікая муха, самка якой жывіцца кроўю жывёлы і чалавека; сляпень.
Г. напаў на скаціну.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
гі́з
‘стан узбуджэння’
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
| Н. |
гі́з |
| Р. |
гі́зу |
| Д. |
гі́зу |
| В. |
гі́з |
| Т. |
гі́зам |
| М. |
гі́зе |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
гі́з
‘муха’
назоўнік, агульны, адушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
гі́з |
гізы́ |
| Р. |
гі́за |
гізо́ў |
| Д. |
гі́зу |
гіза́м |
| В. |
гі́за |
гізо́ў |
| Т. |
гі́зам |
гіза́мі |
| М. |
гі́зе |
гіза́х |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
гіз м., разг.
1. зоол. (род. гі́за) слепе́нь;
2. (род. гі́зу) состоя́ние возбужде́ния от уку́сов слепне́й (о скоте)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
гіз, ‑а і ‑у, м.
Разм.
1. ‑у. Дзеянне паводле знач. дзеясл. гізаваць. Уставіць цялё вока сваё слівянае, сіняватае, прыгледзіцца да сонца, бок падагрэе і пайшло скакаць ды падскакваць. А за ім навыперадкі ўсе. Без гізу гіз. Лынькоў.
2. ‑а. Вялікая муха, самка якой жывіцца кроўю жывёлы, а самец — сокам раслін. Гіз напаў на кароў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гізава́ць, -зу́ю, -зу́еш, -зу́е; -зу́й; незак. (разм.).
Імкліва бегаць, ратуючыся ад укусаў гіза (у 2 знач.).
Каровы гізуюць.
|| наз. гіз, -у, м.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Гіз 1 ’муха-сляпень’ (БРС, КЭС). Паводле Трубачова (Эт. сл., 7, 224), можна рэканструяваць прасл. *gyzъ ’сляпень’ на аснове бел. гіз, польск. дыял. giz і н.-луж. gizk ’тс’. Слова *gyzъ роднаснае быццам з *gъzъ (> польск. giez). Але параўн. гіз 2, гіж.
Гіз 2 ’гізаванне’ (Сцяшк.). Як ад гіж ’авадзень’ утвораны дзеясловы гіжа́ць, гіжува́ць (гл.), так і ад гіз ’авадзень’ утвараюцца гіз ’гізаванне’ (параўн. і польск. giez ’авадзень’, giez ’гізаванне скаціны’), гізава́ць (БРС, Касп., Шат., Сцяшк.), гізыва́ць (Бяльк.). Праўда, можна ставіць пытанне: ці гіз не запазычана з польск. giez? Аб гэтым можа сведчыць і дзеяслоў ґізануць ’пабегчы, гізануць’, засведчаны ў Сцяшк. з выбухным ґ. Дзеяслоў гізава́ць Сл. паўн.-зах. лічыць запазычаннем з літ. gizúoti ’тс’; няпэўна. Параўн. Трубачоў, Эт. сл., 7, 224.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
кіргі́зы, -аў, адз. -гіз, -а, м.
Народ цюркскай моўнай групы, які складае карэннае насельніцтва Рэспублікі Кыргызстан.
|| ж. кіргі́зка, -і, ДМ -зцы, мн. -і, -зак.
|| прым. кіргі́зскі, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Гізава́ць ’гізаваць, бегаць’. Гл. гіз 2.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ґізану́ць ’пабегчы, гізануць’ (Сцяшк.). Гл. гіз 2.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)