гаспада́р
назоўнік, агульны, адушаўлёны, асабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
гаспада́р |
гаспадары́ |
| Р. |
гаспадара́ |
гаспадаро́ў |
| Д. |
гаспадару́ |
гаспадара́м |
| В. |
гаспадара́ |
гаспадаро́ў |
| Т. |
гаспадаро́м |
гаспадара́мі |
| М. |
гаспадару́ |
гаспадара́х |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
гаспада́р, -а́, мн. -ы́, -о́ў, м.
1. Уласнік, уладальнік каго-, чаго-н.
Г. кватэры.
2. (звычайна з азначэннем). Той, хто вядзе гаспадарку, займаецца гаспадарчымі справамі.
Руплівы г.
3. перан., чаго. Паўнаўладны распарадчык.
Народ — г. сваёй краіны.
Г. свайго лёсу.
4. Галава дома, сям’і.
Г. за гарэлачку, а гаспадыня за талерачку (прыказка). Г. — галава ў хаце (прыказка).
◊
Гаспадар свайго слова (адабр.) — пра чалавека, у якога слова не разыходзіцца са справай.
|| ж. гаспады́ня, -і, мн. -і, -ды́нь; ласк. гаспады́нька, -і, ДМ -ньцы, мн. -і, -нек.
|| прым. гаспада́рскі, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
гаспада́р, -ра́ м.
1. в разн. знач. хозя́ин; (собственник — ещё) владе́лец;
г. до́ма — хозя́ин до́ма;
г. кватэ́ры — хозя́ин кварти́ры;
г. фа́брыкі — хозя́ин (владе́лец) фа́брики;
г. кні́гі — хозя́ин (владе́лец) кни́ги;
ашча́дны г. — бережли́вый хозя́ин;
г. дадо́му вярну́ўся — хозя́ин домо́й вороти́лся;
2. ист. (титул) господа́рь;
◊ г. стано́вішча — хозя́ин положе́ния;
сам сабе́ г. — сам себе́ хозя́ин;
г. свайго́ лёсу — хозя́ин свое́й судьбы́;
г. свайго́ сло́ва — хозя́ин своего́ сло́ва
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
гаспада́р, ‑а, м.
1. Уласнік, уладальнік каго‑, чаго‑н. Гаспадар кнігі. Гаспадар кватэры. Гаспадар фабрыкі. // Прыватны наймальнік. Гаспадар не хацеў задавольваць патрабаванні рабочых, пагражаў абвясціць лакаут. Лынькоў. // Селянін, уладальнік сялянскага двара, надзелу. Ніхто.. [Лаўрэна] не лічыў за гаспадара, а яго хату — за гаспадарку. Якімовіч. Пад самы лес бягуць шнуры, І брыюць спрытна, без заганы, Зялёны дол гаспадары. Колас.
2. (звычайна з азначэннем). Чалавек, які вядзе гаспадарку, займаецца гаспадарчымі справамі. Дбайны гаспадар. □ Навучыліся тут людзі працаваць.., адчуваць сябе добрымі, руплівымі гаспадарамі. Кулакоўскі.
3. Галава сям’і, дома. Мужчыны падалі адзін аднаму рукі, гаспадар — цвёрда і самаўпэўнена, госць — .. нясмела. Чорны.
4. Той, хто мае ўладу над кім‑, чым‑н.; паўнаўладны распарадчык. Гаспадар становішча. □ Кандрат Гуга быў больш-менш незалежным гаспадаром у сваім доме. Колас.
5. Разм. Муж. Вестка пра падзенне самаўладства ўсімі ўспрымалася як вестка пра канец вайны, пра тое, што да дзяцей вернуцца бацькі, да маці — сыны, да жонак — гаспадары. Лобан.
•••
Гаспадар свайго слова — пра чалавека, у якога слова не разыходзіцца са справай.
Сам сабе гаспадар гл. сам.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Гаспада́р ’гаспадар, уладальнік, уласнік’ (БРС, Нас., Касп., Шат., Бяльк., Сцяшк., МГ, Сл. паўн.-зах.). Слова прасл. паходжання; параўн. ст.-рус. господарь, укр. господа́рь, господа́р, польск. gospodarz, чэш. hospodář, балг. господа́р, серб.-харв. госпо̀дар, прасл. *gospodarь (агляд форм у Трубачова, Эт. сл., 7, 59). Трубачоў (раней Ваян, Gram. comp., IV, 317) выводзіць *gospodarь ад *gospoda ’дом, гаспадарства і г. д.’ (па паходжанню зборны назоўнік ад *gospodь; гл. Трубачоў, там жа, 58–62). Параўн. яшчэ Фасмер, 1, 446; Слаўскі, 1, 324–325.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
маёмны, -ая, -ае.
Заможны, багаты.
М. гаспадар.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
квартирохозя́ин гаспада́р кватэ́ры;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
патро́н
‘апякун; гаспадар фірмы’
назоўнік, агульны, адушаўлёны, асабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
патро́н |
патро́ны |
| Р. |
патро́на |
патро́наў |
| Д. |
патро́ну |
патро́нам |
| В. |
патро́на |
патро́наў |
| Т. |
патро́нам |
патро́намі |
| М. |
патро́не |
патро́нах |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
sbm2012,
tsblm1996.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
домохозя́ин м. гаспада́р до́ма;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
раскі́длівы, -ая, -ае (разм.).
Неашчадны, неэканомны.
Р. гаспадар.
|| наз. раскі́длівасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)