га́ньба, -ы, ж.
Бясслаўнае становішча, якое выклікае пагарду і асуджэнне.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
га́ньба ж.
1. позо́р м., бесче́стье ср.;
2. (природный недостаток) поро́к м.;
конь з ~баю — ло́шадь с поро́ком;
◊ кляймо́ ~бы — клеймо́ позо́ра;
дава́ць ~бу — находи́ть поро́к; признава́ть него́дным;
змыць ~бу — смыть позо́р
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
га́ньба, ‑ы, ж.
1. Бясслаўнае становішча, якое выклікае крайняе асуджэнне, пагарду. — Вялікі гонар быць на чырвонай дошцы. Вялікая ганьба — на чорнай. Бядуля. Лепш са славаю памерці, Як жыць у ганьбе пад ярмом. Глебка. // Пра дзеянні, учынкі, якія выклікаюць пагарду, асуджэнне. Лічылася ганьбай, калі хто выдасць паліцыі зборшчыка. Машара. // Тое, што знеслаўляе, прыніжае чыю‑н. годнасць. — П’янства — гэта ганьба, і з ім мы змагацца будзем, — спакойна прамовіў Дзімін. Карпаў.
2. Загана, недахоп. Адна ганьба, што аблезлы, А так добры лапс[а]рдак. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Га́ньба ’ганьба’ (БРС, Нас., Шат., Касп.), таксама ’прыродная вада’ (Шат., Касп.), укр. ганьба́, польск. gańba (старая форма), hańba (больш новая форма, пад уплывам чэш. мовы; гл. Слаўскі, 1, 401–402), чэш. hanba, н.-луж. gańba, в.-луж. hańba. Прасл. *ganьba (уласна дыял. прасл., толькі ў зах. і ўсх.-слав. мовах) — утварэнне ад дзеяслова *ganiti. Гл. падрабязна Слаўскі, там жа. Бернекер (1, 376) лічыў усх.-слав. словы паланізмамі, але, паводле Слаўскага (там жа), без дастатковай аргументацыі. Булыка (Запазыч., 78–79) лічыць ст.-бел. ганьба, ганба паланізмамі (як і вытворныя адсюль дзеясловы). Аб запазычанні, магчыма, сведчыць націск у бел. слове (га́ньба; параўн. укр. ганьба́). Сюды ганьбава́ць, га́ньбіць (БРС, Нас., Касп.), ст.-бел. ганбити (Булыка, Запазыч.), гане́бны (ст.-бел. ганебный; Булыка, Запазыч.). Укр. (ст.-укр.) ганба Цімчанка (1, 506) таксама лічыў запазычаннем з зах.-слав. моў (чэш. hanba, польск. hańba).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ганьба, няслава, бясчэсце, сорам; сарамата, сарамота, сарамоцце (разм.); пляга (перан.)
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
нясла́ва, -ы, ж.
Благая слава, ганьба.
За благія ўчынкі дзяцей бацькам н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сарамата́, -ы́, ДМ -маце́, ж. (разм.).
1. Сорам, ганьба.
С. якая!
Нельга ж так гаварыць.
2. Пачуццё маральнай адказнасці за свае паводзіны.
Не мець ніякай сараматы так рабіць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
со́рам, -у, м.
1. Пачуццё моцнай збянтэжанасці ад усведамлення непрыстойнасці, ганебнасці свайго ўчынку.
С. за свае словы.
2. у знач. вык. Ганьба (разм.).
С. так несумленна рабіць!
◊
Згарэць ад сораму — моцна засаромецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
несмыва́емый нязмы́ўны;
◊
несмыва́емый позо́р нязмы́ўная га́ньба.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
нязмы́ўны прям., перен. несмыва́емый;
~ныя фа́рбы — несмыва́емые кра́ски;
~ная га́ньба — несмыва́емый позо́р
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)