вы́бачыць

дзеяслоў, непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. вы́бачу вы́бачым
2-я ас. вы́бачыш вы́бачыце
3-я ас. вы́бачыць вы́бачаць
Прошлы час
м. вы́бачыў вы́бачылі
ж. вы́бачыла
н. вы́бачыла
Загадны лад
2-я ас. вы́бач вы́бачце
Дзеепрыслоўе
прош. час вы́бачыўшы

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

вы́бачыць (каму, каму за што) сов. извини́ть (кого, кого за что), прости́ть (кого, кому что);

◊ ~чце мне! — извини́те (прости́те) меня́!;

~ч(це) — а) (форма извинения) винова́т, прости́(те); извини́(те); б) (для выражения протеста) извини́(те); в) в знач. вводн. сл. прости́(те), винова́т

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

вы́бачыць, ‑чу, ‑чыш, ‑чыць.

Зак. да выбачаць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

выбача́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак., каму, каму за што, на што і без дап.

1. Не караць за што-н., дараваць.

Выбачай мне за спазненне.

2. выбача́й(це). Ужыв. пры звароце да каго-н. (часам як пабочнае), калі просяць прабачэння за турботы, непрыемнасць і пад.

Выбачайце, тут я пагарачыўся.

|| зак. вы́бачыць, -чу, -чыш, -чыць.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

◎ Непрасцёвы ’злапамятны’ (Сцяшк. Сл.). З не і прасціць ’выбачыць’ (гл.), г. зн. ’які не выбачае’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

извини́ть сов.

1. вы́бачыць (каму што, за што), праба́чыць (каму што, за што); (простить) дарава́ць (каму што, за што);

прошу́ извини́ть меня́ прашу́ вы́бачыць (праба́чыць) мне;

2. уст. (оправдать) апраўда́ць; вы́бачыць, праба́чыць;

э́тот посту́пок нельзя́ извини́ть мо́лодостью гэ́ты ўчы́нак не́льга апраўда́ць маладо́сцю;

◊

извини́(те)! выбача́й(це)!, вы́бач(це)!, прабача́й(це)!, праба́ч(це)! дару́й(це);

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

прабачыць, выбачыць, дараваць, падараваць

Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)

◎ Капо́ра 1 ’ланцуг для прывязвання лодкі’ (петрык. Мат. Гом.). Няясна. Магчыма, у выніку распадабнення з какора (гл.) ’крывы камель, корань дрэва’, семантыка якой развівалася наступным чынам: ’крывы камель (дуба), які выкарыстоўваўся ў якасці шпангоўта лодкі’ > верхняя частка шпангоўта, за якую прывязвалі лодку’ > ’ланцуг’.

◎ Капо́ра 2, напора ’а нічога, дармо’, ’няхай сабе, ліха з ім’ (пін., Нар. лекс., Жыв. сл.). Відавочна, з’яўляецца працягам укр. капар. якое з іўрыцк. kappärä ў пераносным значэнні ’варты жалю’, ’мізэрны’, ’нічога не варты’, якое з дзеяслова карат ’пакрываць’ кірзгг ’выбачыць, пакрыць віну’ (ЕСУМ, 2, 369).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

выбача́ць (каму, каму за што) несов. извиня́ть (кого, кого за что), проща́ть (кого, кому что); см. вы́бачыць;

◊ ~ча́й(це) — а) (форма извинения) винова́т, прости́(те); извини́(те); б) (для выражения протеста) извини́(те); в) в знач. вводн. сл. прости́(те), винова́т

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

прости́ть сов. дарава́ць (каму, чаму, што); (извинить) праба́чыць, вы́бачыць (каму, чаму);

прости́те меня́! дару́йце (праба́чце, вы́бачце) мне!;

прости́ть оби́ду дарава́ць (праба́чыць) кры́ўду;

прости́ть кого́-л. за что́-л. дарава́ць каму́-не́будзь за што-не́будзь;

◊

прости́(те)! а) вводн. сл. дару́й, дару́йце (прабача́й, прабача́йце, выбача́й, выбача́йце)!; б) (прощай) быва́й (быва́йце)!;

сказа́ть после́днее прости́ сказа́ць апо́шняе быва́й;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)