ву́галь

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз. мн.
Н. ву́галь вуглі́
вугалі́
Р. ву́галю вуглёў
вугалёў
Д. ву́галю вугля́м
вугаля́м
В. ву́галь вуглі́
вугалі́
Т. ву́галем вугля́мі
вугаля́мі
М. ву́галі вугля́х
вугаля́х

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

ву́галь, -ю, мн. вуглі́, вуглёў і вугалі́, вугалёў, м.

1. (мн. вуглі́). Цвёрдае гаручае выкапнёвае рэчыва арганічнага паходжання.

Каменны в.

Буры в.

2. (мн. вуглі́ і вугалі́). Рэшткі няпоўнага згарання драўніны; кавалак абгарэлага дрэва.

Драўнінны в.

Выграбі вугалі з печы.

○

Белы вугаль — пра рухаючую сілу вады.

Блакітны вугаль — пра рухаючую сілу ветру.

|| памянш. вугалёк, -лька́, мн. -лькі́, -лько́ў, м. (да 1 і 2 знач.), вуге́льчык, -а, мн. -і, -аў, м. (да 2 знач.) і вуго́льчык, -а, мн. -і, -аў, м. (да 2 знач.).

|| зб. вуго́лле, -я, н. (да 2 знач.).

|| прым. ву́гальны, -ая, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ачаха́ць

‘затухаць, загасаць (пра вугалі, вогнішча і г. д.)’

дзеяслоў, непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. - -
2-я ас. - -
3-я ас. ачаха́е ачаха́юць
Прошлы час
м. ачаха́ў ачаха́лі
ж. ачаха́ла
н. ачаха́ла
Дзеепрыслоўе
цяп. час ачаха́ючы

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

ву́галь, ‑ю; мн. вуглі́, ‑ёў і вугалі́, ‑ёў; м.

1. (мн. вуглі́). Цвёрдае гаручае выкапнёвае рэчыва арганічнага паходжання. Каменны вугаль. Буры вугаль.

2. (мн. вуглі́ і вугалі́). Рэшткі няпоўнага згарання драўніны; кавалак абгарэлага дрэва. Драўняны вугаль. // Матэрыял для малявання. Маляваць вугалем.

•••

Белы вугаль — рухаючая сіла вады.

Блакітны вугаль — рухаючая сіла ветру.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

вуго́лле, ‑я, н., зб.

Вуглі, вугалі (у 2 знач.). Кузня ў вёсцы маленькая, нават меха няма, каб раздзьмуць вуголле. Навуменка.

•••

Як на вуголлі (сядзець, быць і пад.) — пра чые‑н. вельмі неспакойныя, трывожныя паводзіны.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

неміга́ючы, ‑ая, ‑ае.

1. Пільны, нерухомы (пра погляд, вочы і пад.). Гарачыя, як вугалі, глядзелі на каменданта немігаючыя заняпалыя вочы чалавека. Лынькоў. Хлопчык немігаючымі вачыма сачыў за .. тварам [Дзянісава]. Гамолка.

2. Які не мігае пры гарэнні. Немігаючы агонь.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

янта́рны, ‑ая, ‑ае.

1. Які мае адносіны да янтару; зроблены з янтару. Янтарныя пацеркі.

2. перан. Які па колеру нагадвае янтар; залаціста-жоўты. Цікава глядзець, як цячэ з янтарных сотаў у вялізную бочку мёд. Ваданосаў. А колас які! Ён наліваецца буйным янтарным зернем. Гроднеў.

•••

Янтарная кіслата — арганічнае злучэнне, якое змяшчаецца ў янтары і іншых смолах, а таксама ў бурым вугалі і ў некаторых раслінах (выкарыстоўваецца ў фатаграфіі і медыцыне).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

калённый прич., калёный прил.

1. (подвергшийся закалке) гартава́ны;

калёная стрела́ фольк. гартава́ная страла́;

2. (горячий) гара́чы, напа́лены;

калёные у́гли гара́чыя вугалі́, гара́чае вуго́лле;

3. (поджаренный) пра́жаны, прэ́жаны;

калёные оре́хи пра́жаныя (прэ́жаныя) арэ́хі;

◊

вы́жечь калёным желе́зом вы́паліць гара́чым жале́зам.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

рабо́тать несов.

1. працава́ць, рабі́ць;

рабо́тать по на́йму працава́ць па на́йме;

рабо́тать над кни́гой працава́ць над кні́гай;

рабо́тать со словарём працава́ць са сло́ўнікам;

рабо́тать в колхо́зе працава́ць (рабі́ць) у калга́се;

парово́зы рабо́тают на не́фти и угле́ параво́зы працу́юць на на́фце і ву́галі;

2. (действовать) дзе́йнічаць, служы́ць;

рука́ не рабо́тает рука́ не дзе́йнічае (не слу́жыць);

◊

рабо́тать над собо́й працава́ць над сабо́й;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

у́голь м.

1. (твёрдое горючее вещество) спец. ву́галь, -лю м.;

древе́сный у́голь драўні́нны ву́галь;

ка́менный у́голь каме́нны ву́галь;

2. (кусок древесного угля) ву́галь, -гля м., мн. вугалі́, -лёў; собир. вуго́лле, -лля ср.; (горячие угли — ещё) жар, род. жа́ру м.;

вы́грести у́гли из пе́чи вы́гарнуць жар (вуго́лле) з пе́чы;

рисова́ть углём рысава́ць ву́галем;

◊

бе́лый у́голь бе́лы ву́галь;

голубо́й у́голь блакі́тны ву́галь.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)