ву́галь, -ю, мн. вуглі́, вуглёў і вугалі́, вугалёў, м.
1. (мн. вуглі́). Цвёрдае гаручае выкапнёвае рэчыва арганічнага паходжання.
Каменны в.
Буры в.
2. (мн. вуглі́ і вугалі́). Рэшткі няпоўнага згарання драўніны; кавалак абгарэлага дрэва.
Драўнінны в.
Выграбі вугалі з печы.
○
Белы вугаль — пра рухаючую сілу вады.
Блакітны вугаль — пра рухаючую сілу ветру.
|| памянш. вугалёк, -лька́, мн. -лькі́, -лько́ў, м. (да 1 і 2 знач.), вуге́льчык, -а, мн. -і, -аў, м. (да 2 знач.) і вуго́льчык, -а, мн. -і, -аў, м. (да 2 знач.).
|| зб. вуго́лле, -я, н. (да 2 знач.).
|| прым. ву́гальны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ву́галь, -ля м.
1. у́голь;
драўня́ны в. — древе́сный у́голь;
каме́нны в. — ка́менный у́голь;
○ бе́лы в. — бе́лый у́голь;
блакі́тны в. — голубо́й у́голь;
бу́ры в. — бу́рый у́голь;
2. (кусок обгоревшего дерева) у́голь, уголёк
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ву́галь, ‑ю; мн. вуглі́, ‑ёў і вугалі́, ‑ёў; м.
1. (мн. вуглі́). Цвёрдае гаручае выкапнёвае рэчыва арганічнага паходжання. Каменны вугаль. Буры вугаль.
2. (мн. вуглі́ і вугалі́). Рэшткі няпоўнага згарання драўніны; кавалак абгарэлага дрэва. Драўняны вугаль. // Матэрыял для малявання. Маляваць вугалем.
•••
Белы вугаль — рухаючая сіла вады.
Блакітны вугаль — рухаючая сіла ветру.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ву́галь (БРС, Нас., КТС, Шат., Касп., Гарэц., Бяльк., Мядзв.). Рус. у́голь, укр. ву́гіль, ст.-рус. оуг(ъ)ль, ст.-слав. ѫгль ’вугаль’, балг. въгле н. р. ’вугаль’, серб.-харв. у̏гаљ, славен. vọ̑gel, чэш. uhel, славац. uhol, польск. węgiel, в.-луж. wuhl, wuhel, н.-луж. hugel. Прасл. ǫgъlъ (Махэк₂, 666; Скок, 3, 537). Роднаснае літ. anglìs, ст.-прус. anglis, він. скл. адз. л. añglį̌, усх.-літ. ánglis, лат. ùogle, ст.-інд. áṅgāraḥ ’вугаль’, н.-перс. angišt ’тс’ (Траўтман, 8; Фрэнкель, 10; Фасмер, 4, 146). Сольмсен (Unters., 218) дапускае магчымасць роднасці з агонь. Аб гэтым гл. таксама Тапароў, Прус., 87.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
каксаўны́, -а́я, -о́е.
Які дае каштоўны кокс.
К. вугаль.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ву́гальшчык, -а, мн. -і, -аў, м.
1. Той, хто здабывае вугаль, шахцёр.
2. Той, хто вырабляе драўнінны вугаль.
|| ж. ву́гальшчыца, -ы, мн. -ы, -чыц.
|| прым. ву́гальшчыцкі, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
на́сыпам, прысл.
У рассыпаным стане, без тары.
Вугаль перавозяць н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
на-гара́, прысл. (спец.).
У шахцёраў: з шахты на паверхню зямлі.
Выдаць вугаль н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)