бо́жы

прыметнік, адносны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. бо́жы бо́жая бо́жае бо́жыя
Р. бо́жага бо́жай
бо́жае		 бо́жага бо́жых
Д. бо́жаму бо́жай бо́жаму бо́жым
В. бо́жы (неадуш.)
бо́жага (адуш.)		 бо́жую бо́жае бо́жыя (неадуш.)
бо́жых (адуш.)
Т. бо́жым бо́жай
бо́жаю		 бо́жым бо́жымі
М. бо́жым бо́жай бо́жым бо́жых

Крыніцы: krapivabr2012, prym2009, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

бо́жы и Бо́жы бо́жий и (к Бог) Бо́жий;

бо́жая каро́ўка — зоол. бо́жья коро́вка;

Бо́жая Ма́ці — рел. Богома́терь;

◊ б. дар — уст. бо́жий дар; ниспосла́ние госпо́дне;

ко́жны б. дзень — ка́ждый бо́жий день;

све́ту бо́жага не ба́чыць — све́та бо́жьего не ви́деть;

б. чалаве́к — бо́жий челове́к;

я́сна, як б. дзень — я́сно, как бо́жий день;

бо́жая ла́ска (во́ля) — а) во́ля бо́жья, благоволе́ние; б) ми́лость госпо́дня (бо́жья);

і́скра бо́жая — и́скра бо́жья

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

бо́жы, ‑ая, ‑ае.

Які мае дачыненне да бога. Божая воля. // Уст. Створаны богам, прыналежны богу. Конскія рэбры пачалі хадзіць пад скураю, пара павярнула з шыі гэтага божага стварэння. Чорны.

•••

Божая авечка гл. авечка.

Божая іскра гл. іскра.

Божы дар гл. дар.

Кожны божы дзень гл. дзень.

Свету божага (белага) не бачыць гл. бачыць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

бог, -а, мн. багі́, -о́ў, м.

1. Паводле рэлігійных уяўленняў — вярхоўная ўсемагутная істота, якая стварыла свет і кіруе ім.

Старажытнарымскія багі.

2. (з вялікай літары). У хрысціянстве: трыадзінае бажаство, творца і ўсеагульны сусветны пачатак — Бог Айцец, Бог Сын і Бог Дух Святы.

3. перан. Выдатны спецыяліст у якой-н. справе.

Б. электразваркі.

◊

Божа збаў (разм.) — ні ў якім разе, ні пры якіх абставінах.

Дай (не дай) бог (божа; разм.) — пра пажаданні чаго-н.

Крый бог (разм.) — ужыв. як засцярога ад чаго-н., як забарона рабіць што-н. небяспечнае.

Напрамілы бог (разм.) — што ёсць сілы, вельмі прасіць аб чым-н.

Няхай бог крые (мілуе, ратуе, бароніць) (разм.) — ужыв. як пажаданне пазбаўлення ад чаго-н. непрыемнага.

Памагай бог (разм.) — пажаданне поспеху, удачы ў працы, добрай справе.

Як бог дасць (разм.) — як прыйдзецца.

Як у бога за пазухай (разм.) — без асаблівага клопату, пры поўным забеспячэнні.

|| прым. бо́жы, -ая, -ае і бо́жы, -ая, -ае, бо́скі, -ая, -ае і бо́скі, -ая, -ае.

Боскае стварэнне.

◊

Божая кароўка — жучок чырвонай або жоўтай афарбоўкі з чорнымі кропкамі.

Кожны божы дзень — штодзённа.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

Бо́жы по́яс ’вясёлка’ (брасл., ДАБМ, 901–902, карта № 312). Гэта назва, бясспрэчна, калька адпаведных балтыйскіх слоў. Параўн. літ. diẽvo júosta, лат. dievą josta ’вясёлка’ (літаральна ’божы пояс’). Гл. Непакупны, Baltistica, V (1), 1969, 69–76 (там і карты, і этнаграфічны каментарый).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

бо́жий

1. рел. бо́жы, бо́скі;

2. / бо́жья коро́вка зоол. бо́жая каро́ўка;

◊

бо́жий челове́к бо́жы чалаве́к;

дар бо́жий дар бо́жы;

я́сно, как бо́жий день я́сна, як бо́жы дзень;

ка́ждый бо́жий день ко́жны бо́жы дзень;

бо́жья во́ля бо́жая ла́ска, бо́жая во́ля, як бог дасць;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

христо́в / Христо́в день Вялі́кдзень;

христо́в человек бо́жы чалаве́к.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

загнуса́віць, ‑саўлю, ‑савіш, ‑савіць; зак.

Пачаць гнусавіць, гнусава загаварыць. — Раб божы Базыль!.. — загнусавіў поп, падыходзячы к Базылю. Нікановіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ста́рац, -рца, мн. -рцы, -рцаў, м.

1. Тое, што і жабрак; падарожны (божы) чалавек, вястун. (уст.)

С.-лірнік.

2. Манах, вопытны падзвіжнік, які валодае духоўнай мудрасцю і жыватворнай сілай дапамагаць малітвай і парадай.

Опцінскія старцы.

Празарлівы с.

3. Паважаны стары чалавек.

Мудры с.

|| ж. старчы́ха, -і, ДМ -чы́се, мн. -і, -чы́х.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

Бо́скі ’боскі; божы’ (БРС, Шат.). Зыходзячы з формы, запазычанне з польск. boski ’тс’ (< bożski).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)