бая́рын, -а, мн. бая́ры, бая́р, м.
У Кіеўскай Русі і Маскоўскай дзяржаве: буйны землеўладальнік, які належаў да вярхоў пануючага класа.
|| прым. бая́рскі, -ая, -ае.
Б. быт.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
бая́рын
назоўнік, агульны, адушаўлёны, асабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
бая́рын |
бая́ры |
| Р. |
бая́рына |
бая́р |
| Д. |
бая́рыну |
бая́рам |
| В. |
бая́рына |
бая́р |
| Т. |
бая́рынам |
бая́рамі |
| М. |
бая́рыне |
бая́рах |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
бая́рын, ‑а; мн. баяры, ‑яраў; м.
1. Гіст. У дапятроўскай Расіі — вышэйшы дараваны сан, а таксама асоба, якой надаваўся гэты сан. Ён, Валуеў, паходзіў ад беларускага баярына Вала, што перабег на службу да маскоўскіх князёў яшчэ перад Кулікоўскай бітвай. Караткевіч.
2. Гіст. Радавіты дваранін, буйны памешчык.
3. Уст. Шафёр, распарадчык на вяселлі ў жаніха, дружна маладога.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Бая́рын. Рус. боя́рин (ст.-рус. бояринъ), укр. боя́рин, ст.-слав. болꙗринъ (мн. болꙗре), балг. боля́рин, боля́р, серб.-харв. бо̀љарин, бо̀љар, славен. boljár. Слова, якое выступае толькі ў паўд. і ўсх. славян. Найбольш верагоднай з’яўляецца версія пра запазычанне з адной з старых цюркскіх моў. Параўн. пратабулг. тытулы, запісаныя грэчаскім пісьмом: βωυλε, βοιλα, βοηλα, βουληα і г. д. Першапачаткова (л)ꙗр(е) было канчаткам мн. ліку ў пратабулг. мове (параўн. цюрк. ‑lar). З ст.-слав. мовы слова папала да ўсх. славян. Геаргіеў, ИИБЕ, 1952 (2), 89; БЕР 1, 66. Шматлікія іншыя тлумачэнні і версіі (у тым ліку і фанетычныя) гл. у Фасмера, 1, 203–204. Вельмі няпэўным з’яўляецца вывядзенне (гл. Шанскі, 1, Б, 182) слова з слав. крыніцы (< bojь ’бітва’). Няпэўная таксама кельтская этымалогія Шахматава (AfslPh, 33, 86). Агляд версій гл. таксама ў Шанскага, 1, Б, 181–182. Форма бая́рынь (Шат.) пад уплывам бая́рыня (рус.), як ба́рынь (гл.) пад уплывам ба́рыня. У песнях і да т. п. сустракаюцца формы бая́рка ’пані’ (Нас.), ’шаферка’ (Касп.), бая́рʼе, боя́ре (Нас.), быя́ря (Бяльк.), бая́рыя ’панства’ (Сцяшк. МГ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
апа́льны, -ая, -ае.
Які знаходзіцца ў апале.
А. баярын.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
боя́рин ист. бая́рын, -на м.;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
кра́ўчы, -ага, мн. -ыя, -ых, м. (гіст.).
У Рускай дзяржаве да 18 ст.: баярын, які ведаў царскім сталом, стольнікамі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ду́мны полит., ист. ду́мный;
д. бая́рын — ду́мный боя́рин
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
сако́льнічы, ‑ага, м.
У 15–17 стст. на Русі — баярын, які ведаў царскім сакаліным паляваннем.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)