ачына́цца

дзеяслоў, непераходны, незакончанае трыванне, зваротны, 1-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. ачына́юся ачына́емся
2-я ас. ачына́ешся ачына́ецеся
3-я ас. ачына́ецца ачына́юцца
Прошлы час
м. ачына́ўся ачына́ліся
ж. ачына́лася
н. ачына́лася
Загадны лад
2-я ас. ачына́йся ачына́йцеся
Дзеепрыслоўе
цяп. час ачына́ючыся

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

ачына́цца несов.

1. просыпа́ться;

2. приходи́ть в себя́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ачына́цца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца.

Незак. да ачнуцца.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ачну́цца, -ну́ся, -не́шся, -не́цца; -нёмся, -няце́ся, -ну́цца; -ні́ся; зак.

1. Прачнуцца.

Я ачнуўся рана.

2. Апрытомнець, апамятацца.

А. ад непрытомнасці.

3. Выйсці са стану глыбокай задуменнасці, забыцця; схамянуцца.

А. ад успамінаў.

|| незак. ачына́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

Ача́цца ’апынуцца’ (мін., Песні сямі вёсак, 461). Звязана чаргаваннем галосных асновы з ачынацца ’апынацца’, з якім утварае пару па трыванні. Гл. ачнуцца, ачхнацца.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ачхна́цца ’апынацца’, ачхнаць ’быць, знаходзіцца’, ачхнанне ’месца знаходжання’, ачхнуць ’заехаць куды-небудзь, зайсці’ (Яўс.). Ітэратыўны дзеяслоў ад ачнуцца (гл.) з устаўным х, магчыма, пад уплывам блізкіх па значэнню слоў тыпу ачу́хацца, параўн. ачынацца ’апынацца’ (Гарэц.), трапляць, пападаць’ (Юрч.) і ачынуцца ’апынуцца, стаць, з’явіцца нечакана’; незваротныя формы пазнейшыя, узніклі як парныя да адпаведных зваротных з канкрэтызацыяй значэння.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)