ачмурэ́лы, -ая, -ае (разм.).
Які знаходзіцца ў стане ачмурэння, страціў здольнасць ясна ўспрымаць і разумець навакольнае.
Ачмурэлая галава.
|| наз. ачмурэ́ласць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ачмурэ́лы
прыметнік, якасны
|
адз. |
мн. |
| м. |
ж. |
н. |
- |
| Н. |
ачмурэ́лы |
ачмурэ́лая |
ачмурэ́лае |
ачмурэ́лыя |
| Р. |
ачмурэ́лага |
ачмурэ́лай
ачмурэ́лае |
ачмурэ́лага |
ачмурэ́лых |
| Д. |
ачмурэ́ламу |
ачмурэ́лай |
ачмурэ́ламу |
ачмурэ́лым |
| В. |
ачмурэ́лы (неадуш.)
ачмурэ́лага (адуш.) |
ачмурэ́лую |
ачмурэ́лае |
ачмурэ́лыя (неадуш.)
ачмурэ́лых (адуш.) |
| Т. |
ачмурэ́лым |
ачмурэ́лай
ачмурэ́лаю |
ачмурэ́лым |
ачмурэ́лымі |
| М. |
ачмурэ́лым |
ачмурэ́лай |
ачмурэ́лым |
ачмурэ́лых |
Крыніцы:
krapivabr2012,
piskunou2012,
prym2009,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
ачмурэ́лы
прыметнік, адносны
|
адз. |
мн. |
| м. |
ж. |
н. |
- |
| Н. |
ачмурэ́лы |
ачмурэ́лая |
ачмурэ́лае |
ачмурэ́лыя |
| Р. |
ачмурэ́лага |
ачмурэ́лай
ачмурэ́лае |
ачмурэ́лага |
ачмурэ́лых |
| Д. |
ачмурэ́ламу |
ачмурэ́лай |
ачмурэ́ламу |
ачмурэ́лым |
| В. |
ачмурэ́лы (неадуш.)
ачмурэ́лага (адуш.) |
ачмурэ́лую |
ачмурэ́лае |
ачмурэ́лыя (неадуш.)
ачмурэ́лых (адуш.) |
| Т. |
ачмурэ́лым |
ачмурэ́лай
ачмурэ́лаю |
ачмурэ́лым |
ачмурэ́лымі |
| М. |
ачмурэ́лым |
ачмурэ́лай |
ачмурэ́лым |
ачмурэ́лых |
Крыніцы:
krapivabr2012,
piskunou2012,
prym2009,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
ачмурэ́лы разг. одуре́лый, одуре́вший, обалде́лый, обалде́вший
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ачмурэ́лы, ‑ая, ‑ае.
Разм. Які страціў здольнасць ясна ўспрымаць і разумець навакольнае; які знаходзіцца ў стане ачмурэння. Нехта вывалак ачмурэлага Фадзея з будыніны і пакінуў у бульбяніку. Пянкрат.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
одуре́лый адурэ́лы, ачмурэ́лы;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
обалде́вший, обалде́лый ачмурэ́лы; адурэ́лы;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Сце́клы ’шалёны’ (трак., Сл. ПЗБ). Аўтары слоўніка параўноўваюць з польск. wściekły ’тс’, што, магчыма, было крыніцай запазычання (з адпадзеннем пачатковага w‑). Параўн., аднак, харв. stékel ’шалёны, люты, ачмурэлы’, славен. stékel ’шалёны (пра сабаку)’, макед. дыял. стекает се ’злавацца, шалець’, для якіх рэканструюецца аснова прасл. *sъtek‑ (Куркіна, Этимология–1979, 27), гл. сцякці; польск. дзеяслоў, з якога выводзіцца адпаведная форма, узыходзіць да *vъz‑tekti (Борысь, 715), гл. цячы, уцякаць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
чад м.
1. чад, род. ча́ду м.;
2. перен. чад, род. ча́ду м.; ачмурэ́нне, -ння ср.;
он как в чаду́ ён як ачмурэ́лы.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Тамі́ць ’мучыць, знясільваць’, ’турбаваць, гнясці, нудзіць’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), ’мучыцца, знемагаць’ (Ян.), ’марыць, мучыць’ (Ласт.), ’мардаваць’ (Нас.), то́міць ’мучыць’ (Сл. ПЗБ), тамі́цца ’стамляцца’ (Нас., Сержп. Прымхі), томі́цца ’не гарэць агнём’ (ТС), сюды ж то́млены ’атрыманы тамленнем’ (ТСБМ), таме́нне ’мардаванне’ (Нас.), тамлёнка ’тушаная бульба’ (Мат. Гом.). Укр. томи́ти ’даводзіць да стомы, знясільваць; падвяргаць працягламу награванню’, рус. томи́ть ’мучыць; стамляць; парыць; награваць’, славен. дыял. tomljáti ’бадзяцца, сланяцца’, серб.-харв. то̀мити ’прыціскаць’, балг. томи́телен ’пакутлівы, нудны’, ст.-слав. томити ’мучыць’. З прасл. *tomiti ’мучыць’, роднаснага ст.-інд. tamáyati ’душыць, пазбаўляць паветра’, tā́myati ’страчвае прытомнасць, слабее’, лац. tēmulentus ’п’яны’, tēmētum ’хмяльны напой, віно’, ст.-ірл. tām ’хвароба; смерць’, tamaim ’спачываю (мёртвы)’, нова-в.-ням. dämisch, dämlich ’дурнаваты, ачмурэлы, прыгаломшаны’ (Чарных, 2, 249; Фасмер, 4, 75–76; ЕСУМ, 5, 595–596; Бязлай, 4, 196).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)