Асе́к ’загароджаны выган’ (Прышч.). Рус. осек ’агароджанае месца’, ’пасека’, осѣкъ і осѣка ’засека, абсечанае месца ў лесе, агароджа, агароджаны выган, завал у лесе, участак з пасекай, умацаванае месца’ (Даль), укр. паўдн.-зах. осік ’лес на ўзгорку’ польск. osiek нізкае месца, якое раней было пад лугам’, славен. osèk загон (для жывёлы), зруб (калодзежа), ачышчаная (ад лесу?) гара, адліў’ (таксама osêka), серб.-харв. о̀сек ’адхон, круча, зніжэнне вады, адліў’, о̏сека ’адліў’. Значэнне ’загароджаны выган’ адлюстроўвае сувязь з дзеясловам сячы (гл. Каткоў, Зб. Васілёнку, 139), менш верагодна — з тым значэннем, якое атрымала развіццё ў сербскахарвацкай і польскай мовах, улічваючы заліўныя сенажаці. Старарускае значэнне осѣкъ ’загародка ў лесе, асобны ўчастак у лесе, умацаванне з дрэў у лесе’ ўказвае на большую імавернасць першага. Сербскахарвацкае значэнне Махэк₂ (536) тлумачыў сувяззю з коранем *sęk‑ (гл. прасякацца). Параўн. таксама Скок, Rad, 272, 8–15, 90.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
асячы́ і (радзей) асе́кчы, асяку́, асячэ́ш, асячэ́; асячо́м, асечаце́, асяку́ць; асе́к, -кла; асячы́; асе́чаны; зак., каго-што.
Тое, што і абсячы, абсекчы.
|| незак. асяка́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
асячы́ і (радзей) асе́кчы, асяку, асячэш, асячэ; асячом, асечаце, асякуць; пр. асек, ‑ла; зак., каго-што.
Тое, што і абсячы (абсекчы).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
асе́кчы
дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
асяку́ |
асячо́м |
| 2-я ас. |
асячэ́ш |
асечаце́ |
| 3-я ас. |
асячэ́ |
асяку́ць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
асе́к |
асе́клі |
| ж. |
асе́кла |
| н. |
асе́кла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
асячы́ |
асячы́це |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
асе́кшы |
Крыніцы:
piskunou2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
асячы́
дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
асяку́ |
асячо́м |
| 2-я ас. |
асячэ́ш |
асечаце́ |
| 3-я ас. |
асячэ́ |
асяку́ць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
асе́к |
асе́клі |
| ж. |
асе́кла |
| н. |
асе́кла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
асячы́ |
асячы́це |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
асе́кшы |
Іншыя варыянты:
асе́кчы,
асе́ч.
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
асе́кчы
дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
асяку́ |
асячо́м |
| 2-я ас. |
асячэ́ш |
асечаце́ |
| 3-я ас. |
асячэ́ |
асяку́ць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
асе́к |
асе́клі |
| ж. |
асе́кла |
| н. |
асе́кла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
асячы́ |
асячы́це |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
асе́кшы |
Іншыя варыянты:
асячы́,
асе́ч.
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
асе́ч
дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
асяку́ |
асячо́м |
| 2-я ас. |
асячэ́ш |
асечаце́ |
| 3-я ас. |
асячэ́ |
асяку́ць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
асе́к |
асе́клі |
| ж. |
асе́кла |
| н. |
асе́кла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
асячы́ |
асячы́це |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
асе́кшы |
Іншыя варыянты:
асячы́,
асе́кчы.
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
sbm2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
заікну́цца, ‑нуся, ‑нешся, ‑нецца; ‑нёмся, ‑няцеся; зак.
1. Гаворачы, раптоўна спыніцца, запнуцца на паўслове. — Але ж мы... — Вера заікнулася, не ведаючы, што сказаць далей. Асіпенка.
2. Зрабіць спробу загаварыць пра што‑н., намякнуць на што‑н. Кухта заікнуўся штосьці сказаць, але Рэйзе асек яго. Мележ. Калі вясной .. [Горбікаў] заікнуўся, што няма чым сеяць агарод, Гаўрыла Галаўнёў даў яму мяшок насеннай бульбы. Дудо.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Засе́к ’месца для захавання збожжа, мукі ў свірне, клеці’. Рус. дыял. за́се́к ’тс’, укр. за́сі́к ’тс’, польск. zasiek ’тс’, ’засека’, чэш., славац. zásek ’засека’, чэш. таксама ’ўдар тапаром; надрэз, зроблены такім чынам’, славен. zasèk ’засека’, ’удар тапаром’, серб.-харв. за́сек ’надрэз’, макед. засек ’тс’, ’хвароба хатняй жывёлы’. Ст.-рус. засѣкъ ’засек’ (XV ст.), ст.-бел. засѣкъ ’тс’ (XVI ст.). Утворана ў прасл. ад zasěkati, zasěkti (< za‑sěk‑ti, гл. сячы) са спецыялізацыяй значэння, першапачаткова, відаць, ’тое, што засякаецца’ > ’агароджа’; параўн. асек. Параўн. XII научно-методич. конф. северо-западной зоны. Л., 1970, с. 91.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)