алавя́ны

прыметнік, адносны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. алавя́ны алавя́ная алавя́нае алавя́ныя
Р. алавя́нага алавя́най
алавя́нае
алавя́нага алавя́ных
Д. алавя́наму алавя́най алавя́наму алавя́ным
В. алавя́ны (неадуш.)
алавя́нага (адуш.)
алавя́ную алавя́нае алавя́ныя (неадуш.)
алавя́ных (адуш.)
Т. алавя́ным алавя́най
алавя́наю
алавя́ным алавя́нымі
М. алавя́ным алавя́най алавя́ным алавя́ных

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012, prym2009, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

свінцо́ва-алавя́ны

прыметнік, адносны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. свінцо́ва-алавя́ны свінцо́ва-алавя́ная свінцо́ва-алавя́нае свінцо́ва-алавя́ныя
Р. свінцо́ва-алавя́нага свінцо́ва-алавя́най
свінцо́ва-алавя́нае
свінцо́ва-алавя́нага свінцо́ва-алавя́ных
Д. свінцо́ва-алавя́наму свінцо́ва-алавя́най свінцо́ва-алавя́наму свінцо́ва-алавя́ным
В. свінцо́ва-алавя́ны (неадуш.)
свінцо́ва-алавя́нага (адуш.)
свінцо́ва-алавя́ную свінцо́ва-алавя́нае свінцо́ва-алавя́ныя (неадуш.)
свінцо́ва-алавя́ных (адуш.)
Т. свінцо́ва-алавя́ным свінцо́ва-алавя́най
свінцо́ва-алавя́наю
свінцо́ва-алавя́ным свінцо́ва-алавя́нымі
М. свінцо́ва-алавя́ным свінцо́ва-алавя́най свінцо́ва-алавя́ным свінцо́ва-алавя́ных

Крыніцы: piskunou2012, sbm2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

во́кісна-рту́тна-алавя́ны

прыметнік, адносны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. во́кісна-рту́тна-алавя́ны во́кісна-рту́тна-алавя́ная во́кісна-рту́тна-алавя́нае во́кісна-рту́тна-алавя́ныя
Р. во́кісна-рту́тна-алавя́нага во́кісна-рту́тна-алавя́най
во́кісна-рту́тна-алавя́нае
во́кісна-рту́тна-алавя́нага во́кісна-рту́тна-алавя́ных
Д. во́кісна-рту́тна-алавя́наму во́кісна-рту́тна-алавя́най во́кісна-рту́тна-алавя́наму во́кісна-рту́тна-алавя́ным
В. во́кісна-рту́тна-алавя́ны (неадуш.)
во́кісна-рту́тна-алавя́нага (адуш.)
во́кісна-рту́тна-алавя́ную во́кісна-рту́тна-алавя́нае во́кісна-рту́тна-алавя́ныя (неадуш.)
во́кісна-рту́тна-алавя́ных (адуш.)
Т. во́кісна-рту́тна-алавя́ным во́кісна-рту́тна-алавя́най
во́кісна-рту́тна-алавя́наю
во́кісна-рту́тна-алавя́ным во́кісна-рту́тна-алавя́нымі
М. во́кісна-рту́тна-алавя́ным во́кісна-рту́тна-алавя́най во́кісна-рту́тна-алавя́ным во́кісна-рту́тна-алавя́ных

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

алавя́ны, ‑ая, ‑ае.

1. Зроблены з волава. На камодзе.. стаялі.. алавяныя з замыславатымі ўзорамі талеркі. Бядуля. Дзед Талаш наўперад набіў стрэльбу, усыпаў шчодрую порцыю пораху і на гэты раз залажыў у рулю круглую алавяную кулю. Колас.

2. Які складаецца з волава, мае ў сабе волава. Алавяныя зліткі. Алавяныя руды. Алавяная соль. // Звязаны са здабычай, апрацоўкай волава. Алавяны руднік. Алавяная прамысловасць.

3. Чым‑н. падобны да волава, такі, як у волава. Ночы свае недаспаныя Трэба скасіць і звязаць, Звезці снапы алавяныя, Працы палову аддаць. Танк. І зноў над вёскай плылі дні У чорных хмарах алавяных, Галечу ўсім няслі яны, Згрызоты новыя і раны. Броўка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

свинцо́вый

1. свінцо́вы;

свинцо́вый блеск свінцо́вы блішча́к;

2. перен. (о цвете) алавя́ны;

свинцо́вые ту́чи алавя́ныя хма́ры.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Лазок ’грузіла ў рыбалоўных снасцях’ (Крыв.), лазні ’грузіла сеткі з каменьчыкаў’ (Браім, 42), укр. глазкиалавяныя грузілы ў невадзе’. Да прасл. glazъ ’камень’. Параўн. польск. głaz ’камень, кавалак скалы’, ст.-чэш. hlazec ’від каменя’. Узнікла ў выніку страты пратэтычнага g‑ (Петлева, Этимология–76, с. 53).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

завалачы́ і (радзей) завалакчы́ ‑ку, ‑лачэш, ‑лачэ; ‑лачом, ‑лачаце, ‑лакуць; пр. завалок, ‑лакла, ‑ло; заг. завалачы; каго-што.

1. Разм. Валочучы, цягнучы, даставіць куды‑н. Продка завалаклі ў маёнтак і як мае быць адлупцавалі на стайні. Лупсякоў. Міхал так-сяк завалок ..[сынма] ў хату. Чарнышэвіч.

2. Закрыць, заслаць, зацягнуць (пра хмары, туман і пад.). Цяжкія алавяныя хмары завалаклі далягляд і сеюць-сеюць, як на частае сіта, дробны асенні дождж. Сабаленка. Сіні змрок Гусцеў над рэчкай, бераг завалок. З. Астапенка. / у безас. ужыв., чым. У вачах успыхнулі і патухлі цікаўныя агеньчыкі, іх адразу завалакло туманам. Лупсякоў. Рыжым цагляным пылам завалакло вуліцу. Хомчанка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

радо́к, ‑дка, м.

1. Памянш. да рад (у 1 знач.). Роўнымі радкамі маладых груш і яблынь нельга было не залюбавацца. Шахавец. Унізе цягнецца балотца з радкамі скошанае атавы. Скрыган.

2. Частка тэксту або асобныя словы, літары ці іншыя знакі, напісаныя або надрукаваныя ў адну лінію. Радок верша. □ Чытаў .. [Лабановіч] зусім механічна, нічога не разумеючы з таго, што чытае. Ён проста пераводзіў вочы з радка на радок.., а думаў пра Ядвісю. Колас. Думы і вобразы, розум і радасць заключаны ў алавяныя радкі набора. Брыль. [Верыны] вочы тужліва бегалі па радках лічбаў і раптам спыніліся. Асіпенка. // толькі мн. (радкі́, ‑оў). Напісаныя, надрукаваныя словы, фразы. [Саша] прачытала радкі, якія пераканалі, што горад, дзе служыць Пятро, не здадзены, стаіць, змагаецца. Шамякін.

3. Разм. Прабор у валасах, рад (у 6 знач.). Сівыя валасы расчэсаны на просты радок. Пестрак. Цёмна-русыя валасы акуратненька разабраны на радок і гладка прычасаны. Дуброўскі.

•••

Ламаны (ломаны) радок — вершаваны радок, у якім словы стаяць не на адной лініі.

Радок у оадок — літаральна, даслоўна (пераказаць, спісаць і пад.).

Чытаць паміж радкоў гл. чытаць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Тронкі ‘назва гульні’: На грошы ў тронкі тут гуляюць / Парнаскі дзеўкі, дзецюкі («Тарас на Парнасе», Полымя. 1971, 10, 217), ‘гульня з каменьчыкамі’ (Рам. 8: «камушки кладутса в две кучки: три в одну и один в другую»), ‘гульня, змест якой у тым, каб пацэліць з рукі трыма алавяннымі шарыкамі ў ямку, што знаходзіцца ад гульца на пэўнай адлегласці’ (Мядзв.), ‘гліняныя або алавяныя шарыкі велічынёй з круглую кулю ад стрэльбы, якія служаць для гульні «ў тронкі»’ (Нік., Оч.), дро́нкі ‘дзіцячая гульня, калі драўляныя шарыкі кідаюць у ямачкі; няцотны лік шарыкаў у ямачцы лічыцца выйгрышам’ (маг., Яшк. Мясц.); сюды ж, відаць, і тро́нкі ‘дробная бульба’ (Рэг. сл. Віц.), ‘плод бульбы’ (Касп.) і не патлумачанае тронки (Шымк. Собр.). Параўн. рус. смал. тро́нка, тро́нки ‘гульня ў арлянку’, ‘шарык з волава або гліны памерам з арэх для гульні «ў тронкі»’ (СРНГ). Слова з не да канца высветленай этымалогіяй. Куркіна (Этимология–1983, 27–28) параўноўвае з укр. тріньки ‘трошкі’, рус. дыял. тро́ньки ‘тс’, балг. тро́нка ‘зусім мала’, сюды ж таксама серб. ці макед. тронка ‘крышка, парушынка’, макед. ронка ‘тс’, што дае падставы для рэканструкцыі прасл. *tronъka ‘нешта вельмі малое’, роднаснае да прасл. *troxa (гл. трохі) і якое ўзводзіцца да *terti, *tьrǫ, гл. церці (ЕСУМ, 5, 648). Аднак абмежаваныя тэрытарыяльна назвы гульняў з розным зместам дапускаюць перанос наймення з іншых гульняў, напрыклад, “у ножыка” ад тронкі ‘сцізорык’, або зыходзячы са значэння ‘бульба’, параўн. укр. дыял. тромпак, кро́мпель ‘бульба’ (ЕСУМ, 5, 647). Лучыц-Федарэц (вусн. паведамл.) дапускае сувязь з з літ. treñkti ‘кідаць, шпурляць’. Сувязь з тры (гл.), відаць, другасная.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)