Алавяныя руды 1/226; 3/149
Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)
АЛАВЯ́НЫЯ РУДЫ,
прыродныя мінер. ўтварэнні, якія маюць волава ў злучэннях і канцэнтрацыях, дастатковых для прамысл. здабычы. Прамысл. мінералы касітэрыт (каля 78% Sn) і станін (22—28% Sn). Падзяляюць на эндагенныя (карэнныя) і экзагенныя (россыпныя). Карэнныя радовішчы сфарміраваліся ў пародах алюмасілікатнага саставу і прадстаўлены касітэрыт-кварцавымі і касітэрыт-сульфіднымі рудамі (прамысл. колькасць Sn 0,1—0,2%). Важнае прамысл. значэнне маюць россыпы (сярэдняя колькасць каля 300—500 мг/м³, у іх каля 70% сусв. запасаў волава, даюць да 75% усёй здабычы металу). Асн. рэсурсы — у Інданезіі, Малайзіі, Тайландзе, Балівіі, Бразіліі, Нігерыі, Аўстраліі.
т. 1, с. 225
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
алавя́ны
прыметнік, адносны
|
адз. |
мн. |
| м. |
ж. |
н. |
- |
| Н. |
алавя́ны |
алавя́ная |
алавя́нае |
алавя́ныя |
| Р. |
алавя́нага |
алавя́най
алавя́нае |
алавя́нага |
алавя́ных |
| Д. |
алавя́наму |
алавя́най |
алавя́наму |
алавя́ным |
| В. |
алавя́ны (неадуш.)
алавя́нага (адуш.) |
алавя́ную |
алавя́нае |
алавя́ныя (неадуш.)
алавя́ных (адуш.) |
| Т. |
алавя́ным |
алавя́най
алавя́наю |
алавя́ным |
алавя́нымі |
| М. |
алавя́ным |
алавя́най |
алавя́ным |
алавя́ных |
Крыніцы:
krapivabr2012,
piskunou2012,
prym2009,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
свінцо́ва-алавя́ны
прыметнік, адносны
|
адз. |
мн. |
| м. |
ж. |
н. |
- |
| Н. |
свінцо́ва-алавя́ны |
свінцо́ва-алавя́ная |
свінцо́ва-алавя́нае |
свінцо́ва-алавя́ныя |
| Р. |
свінцо́ва-алавя́нага |
свінцо́ва-алавя́най
свінцо́ва-алавя́нае |
свінцо́ва-алавя́нага |
свінцо́ва-алавя́ных |
| Д. |
свінцо́ва-алавя́наму |
свінцо́ва-алавя́най |
свінцо́ва-алавя́наму |
свінцо́ва-алавя́ным |
| В. |
свінцо́ва-алавя́ны (неадуш.)
свінцо́ва-алавя́нага (адуш.) |
свінцо́ва-алавя́ную |
свінцо́ва-алавя́нае |
свінцо́ва-алавя́ныя (неадуш.)
свінцо́ва-алавя́ных (адуш.) |
| Т. |
свінцо́ва-алавя́ным |
свінцо́ва-алавя́най
свінцо́ва-алавя́наю |
свінцо́ва-алавя́ным |
свінцо́ва-алавя́нымі |
| М. |
свінцо́ва-алавя́ным |
свінцо́ва-алавя́най |
свінцо́ва-алавя́ным |
свінцо́ва-алавя́ных |
Крыніцы:
piskunou2012,
sbm2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
во́кісна-рту́тна-алавя́ны
прыметнік, адносны
|
адз. |
мн. |
| м. |
ж. |
н. |
- |
| Н. |
во́кісна-рту́тна-алавя́ны |
во́кісна-рту́тна-алавя́ная |
во́кісна-рту́тна-алавя́нае |
во́кісна-рту́тна-алавя́ныя |
| Р. |
во́кісна-рту́тна-алавя́нага |
во́кісна-рту́тна-алавя́най
во́кісна-рту́тна-алавя́нае |
во́кісна-рту́тна-алавя́нага |
во́кісна-рту́тна-алавя́ных |
| Д. |
во́кісна-рту́тна-алавя́наму |
во́кісна-рту́тна-алавя́най |
во́кісна-рту́тна-алавя́наму |
во́кісна-рту́тна-алавя́ным |
| В. |
во́кісна-рту́тна-алавя́ны (неадуш.)
во́кісна-рту́тна-алавя́нага (адуш.) |
во́кісна-рту́тна-алавя́ную |
во́кісна-рту́тна-алавя́нае |
во́кісна-рту́тна-алавя́ныя (неадуш.)
во́кісна-рту́тна-алавя́ных (адуш.) |
| Т. |
во́кісна-рту́тна-алавя́ным |
во́кісна-рту́тна-алавя́най
во́кісна-рту́тна-алавя́наю |
во́кісна-рту́тна-алавя́ным |
во́кісна-рту́тна-алавя́нымі |
| М. |
во́кісна-рту́тна-алавя́ным |
во́кісна-рту́тна-алавя́най |
во́кісна-рту́тна-алавя́ным |
во́кісна-рту́тна-алавя́ных |
Крыніцы:
piskunou2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
алавя́ны, ‑ая, ‑ае.
1. Зроблены з волава. На камодзе.. стаялі.. алавяныя з замыславатымі ўзорамі талеркі. Бядуля. Дзед Талаш наўперад набіў стрэльбу, усыпаў шчодрую порцыю пораху і на гэты раз залажыў у рулю круглую алавяную кулю. Колас.
2. Які складаецца з волава, мае ў сабе волава. Алавяныя зліткі. Алавяныя руды. Алавяная соль. // Звязаны са здабычай, апрацоўкай волава. Алавяны руднік. Алавяная прамысловасць.
3. Чым‑н. падобны да волава, такі, як у волава. Ночы свае недаспаныя Трэба скасіць і звязаць, Звезці снапы алавяныя, Працы палову аддаць. Танк. І зноў над вёскай плылі дні У чорных хмарах алавяных, Галечу ўсім няслі яны, Згрызоты новыя і раны. Броўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
свинцо́вый
1. свінцо́вы;
свинцо́вый блеск свінцо́вы блішча́к;
2. перен. (о цвете) алавя́ны;
свинцо́вые ту́чи алавя́ныя хма́ры.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
◎ Лазок ’грузіла ў рыбалоўных снасцях’ (Крыв.), лазні ’грузіла сеткі з каменьчыкаў’ (Браім, 42), укр. глазки ’алавяныя грузілы ў невадзе’. Да прасл. glazъ ’камень’. Параўн. польск. głaz ’камень, кавалак скалы’, ст.-чэш. hlazec ’від каменя’. Узнікла ў выніку страты пратэтычнага g‑ (Петлева, Этимология–76, с. 53).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
завалачы́ і (радзей) завалакчы́ ‑ку, ‑лачэш, ‑лачэ; ‑лачом, ‑лачаце, ‑лакуць; пр. завалок, ‑лакла, ‑ло; заг. завалачы; каго-што.
1. Разм. Валочучы, цягнучы, даставіць куды‑н. Продка завалаклі ў маёнтак і як мае быць адлупцавалі на стайні. Лупсякоў. Міхал так-сяк завалок ..[сынма] ў хату. Чарнышэвіч.
2. Закрыць, заслаць, зацягнуць (пра хмары, туман і пад.). Цяжкія алавяныя хмары завалаклі далягляд і сеюць-сеюць, як на частае сіта, дробны асенні дождж. Сабаленка. Сіні змрок Гусцеў над рэчкай, бераг завалок. З. Астапенка. / у безас. ужыв., чым. У вачах успыхнулі і патухлі цікаўныя агеньчыкі, іх адразу завалакло туманам. Лупсякоў. Рыжым цагляным пылам завалакло вуліцу. Хомчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
радо́к, ‑дка, м.
1. Памянш. да рад (у 1 знач.). Роўнымі радкамі маладых груш і яблынь нельга было не залюбавацца. Шахавец. Унізе цягнецца балотца з радкамі скошанае атавы. Скрыган.
2. Частка тэксту або асобныя словы, літары ці іншыя знакі, напісаныя або надрукаваныя ў адну лінію. Радок верша. □ Чытаў .. [Лабановіч] зусім механічна, нічога не разумеючы з таго, што чытае. Ён проста пераводзіў вочы з радка на радок.., а думаў пра Ядвісю. Колас. Думы і вобразы, розум і радасць заключаны ў алавяныя радкі набора. Брыль. [Верыны] вочы тужліва бегалі па радках лічбаў і раптам спыніліся. Асіпенка. // толькі мн. (радкі́, ‑оў). Напісаныя, надрукаваныя словы, фразы. [Саша] прачытала радкі, якія пераканалі, што горад, дзе служыць Пятро, не здадзены, стаіць, змагаецца. Шамякін.
3. Разм. Прабор у валасах, рад (у 6 знач.). Сівыя валасы расчэсаны на просты радок. Пестрак. Цёмна-русыя валасы акуратненька разабраны на радок і гладка прычасаны. Дуброўскі.
•••
Ламаны (ломаны) радок — вершаваны радок, у якім словы стаяць не на адной лініі.
Радок у оадок — літаральна, даслоўна (пераказаць, спісаць і пад.).
Чытаць паміж радкоў гл. чытаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)