азірну́цца, -ну́ся, -не́шся, -не́цца; -нёмся, -няце́ся, -ну́цца; -ні́ся; зак.
1. Павярнуўшыся, паглядзець назад, аглянуцца.
Маці азірнулася і ўбачыла мяне.
2. Паглядзець вакол сябе, агледзецца.
А. навокал.
|| незак. азіра́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
азірну́цца
дзеяслоў, непераходны, закончанае трыванне, зваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
азірну́ся |
азірнё́мся |
| 2-я ас. |
азірне́шся |
азірняце́ся |
| 3-я ас. |
азірне́цца |
азірну́цца |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
азірну́ўся |
азірну́ліся |
| ж. |
азірну́лася |
| н. |
азірну́лася |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
азірні́ся |
азірні́цеся |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
азірну́ўшыся |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
азірну́цца сов.
1. (посмотреть назад) огляну́ться;
2. (посмотреть вокруг себя) огляде́ться, осмотре́ться
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
азірну́цца, ‑нуся, ‑нешся, ‑нецца; ‑нёмся, ‑няцеся; зак.
1. Павярнуўшыся, аглянуцца, паглядзець назад. [Пятрусь] азірнуўся назад: маці працягвала ўдагонку яму рукі, яе падтрымлівала чарнакудрая дзяўчынка. Каваль.
2. Паглядзець вакол сябе; агледзецца. Толькі выбіўшыся з сілы, задыханы,.. [Грэчка] спыніўся і азірнуўся навокал. Мележ. Хлопчык схаваў бязмен пад кашулю, высунуў галаву з дзвярэй на двор, азірнуўся ва ўсе бакі і, колькі духу, памчаўся па сцежцы на загуменне. Брыль. / у перан. ужыв. О, як бы я хацеў спачатку Дарогу жыцця па парадку Прайсці яшчэ раз, азірнуцца, Сабраць з дарог каменні тыя, Што губяць сілы маладыя. Колас.
•••
Не паспееш (не паспеў, не паспела) азірнуцца, як... гл. паспець.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
огляну́ться агляну́цца, азірну́цца.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
наза́д, прысл.
1. У адваротным напрамку.
Азірнуцца н.
2. На ранейшае месца, у ранейшае становішча.
Аднясі вядро н. у хату.
◊
Браць (узяць) слова назад — адмаўляцца (адмовіцца) ад сказанага, абяцанага.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
азіра́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца; незак.
1. гл. азірнуцца.
2. перан., на каго-што і без дап. Быць асцярожным, дзейнічаць з апаскай, звяраючы свае ўчынкі з учынкамі каго-н.; аглядвацца (разм.).
А. на аўтарытэт.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
агляну́цца, -ну́ся, -не́шся, -не́цца; -нёмся, -няце́ся, -ну́цца; -ні́ся; зак.
1. Паглядзець, павярнуўшы галаву назад; азірнуцца.
Хлопец ні разу не аглянуўся.
2. Паглядзець вакол сябе.
А. навокал.
А. на мінулыя вякі (перан.).
|| незак. агля́двацца, -аюся, -аешся, -аецца і агляда́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
|| наз. агля́дка, -і, ДМ -дцы, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
уразуме́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; зак., што.
1. Зразумець, ахапіць розумам. Уразумець ісціну.
2. Асэнсаваць што‑н. Уразумець свой патрыятычны абавязак. □ Азірнуцца і ўразумець, што з табою здарылася, ці жывая ты — няма калі... Няма калі перавесці дух і азірнуцца на казачную прыгажосць падземнага царства. Васілевіч. Але ў гэты момант адбылося нешта такое, чаго Мірон зусім уразумець не мог. Маўр.
3. Усвядоміць, зразумець што‑н. Уразумець свае памылкі. □ [Брат] яшчэ не мог уразумець Зосінага ўчынку. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паспе́ць², -е́ю, -е́еш, -е́е; зак.
Зрабіць што-н., прыбыць куды-н. своечасова, у тэрмін.
П. усё прыгатаваць да прыходу гасцей.
П. на цягнік.
◊
Не паспеў (што-н. зрабіць), як... — ледзь было што-н. зроблена, ледзь адбылося што-н., як наступіла іншае.
Не паспеў я азірнуцца, як яны ўжо і паехалі.
|| незак. паспява́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)