ша́фа, ‑ы, ж.
1. Прадмет мэблі ў выглядзе высокай стаячай скрынкі з дзверцамі, які служыць для захоўвання чаго‑н. Тут [у святліцы] стаяла шафа, вялікі куфар, засланы белым абрусам, стол і нават некалькі крэслаў. Зарэцкі. Старая дастала з шафы слоік з маслам, аладкі, у шклянку наліла халоднага ўжо чаю. Мікуліч.
2. Прыстасаванне ў выглядзе скрынкі са створкай або дзверцамі, якое служыць для якіх‑н. мэт (сушкі, выпечкі і пад.). Сушыльная шафа. Выцяжная шафа.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
што-не́будзь, чаго-небудзь і пад. (гл. што 1), займ. неазначальны.
Які‑н. прадмет, з’ява і пад. з шэрага падобных або ўсё роўна які прадмет, з’ява і пад. [Лена] заўсёды што-небудзь прывозіла .. [Андрэю] з дарогі. Скрыган. І вось, бывала, калі ён [Цімошка] гнаў каровак на пашу, то Кустрэй .. кожны раз што-небудзь скажа яму. Колас. [Гаспадар:] «Але і я не без галавы. Што-небудзь і я кумекаю. Не лыкам шыты». Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
штрых, ‑а, м.
1. Тонкая, кароткая лінія, рыска (малюнка, чарцяжа, партрэта, карціны і пад.). [Рамір] адбегся ад планшэта, .. шырока ўзмахнуў рукой; Вера ведала, што ён зрабіў першы штрых. Асіпенка.
2. перан. Асобны момант, характэрная рыса, падрабязнасць чаго‑н. Варты ўвагі і некаторыя штрыхі, што характарызуюць паасобныя асаблівасці даўніх народных звычаяў паўночнага Палесся. Ліс. Байку Крапівы жывіла жыццё, канкрэтная рэчаіснасць — яна давала не толькі тэмы, вобразы, але асобныя штрыхі, дэталі. Гілевіч.
[Ням. Strich.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шумі́ха, ‑і, ДМ ‑місе, ж.
Разм.
1. Размовы, залішне ажыўленае абмеркаванне чаго‑н. з мэтай прыцягнення ўвагі (звычайна пра што‑н. несур’ёзнае, што не мае вялікага значэння, не заслугоўвае ўвагі). «Добра б, каб не рабілі ніякай шуміхі», — разважаў.. [настаўнік]. Даніленка.
2. Тое, што і шум (у 1 знач.). — А калі на цябе дзейнічае так гэты грукат, гэта шуміха, заткні вушы. Машара. Увосень лісце адціскаюць ночкі Няўмольна, Без шуміхі, Без крыві. Свірка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шчака́, ‑і, ДМ шчацэ; мн. шчокі, шчок; ж.
1. Частка твару ад скулы да ніжняй сківіцы.
2. Спец. Бакавая плоская частка паверхні чаго‑н. (апарата, механізма, прадмета і пад.). Шчака сякеры. □ У печы, збоку за шчакой, стаяў маленькі гаршчэчак. Пташнікаў.
3. звычайна мн. (шчо́кі, шчок). Высокія крутыя скалістыя берагі ракі; высокія схілы цясніны. Рака тут заціснута ў абрывістых берагах-«шчоках». Гавеман.
•••
Уплятаць за абедзве шчакі гл. уплятаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нуль, -я́, мн. -і́, -ёў, м.
1. Лічбавы знак «0», які абазначае адсутнасць велічыні (дабаўлены справа ад лічбы ўдзесяцярае яе).
2. Умоўная велічыня, адносна якой вызначаецца тэмпература чаго-н.
Дзесяць градусаў ніжэй за нуль.
3. перан. Пра нязначнага, нікчэмнага чалавека (разм.).
У навуцы гэты чалавек н.
○
Абсалютны нуль — самая нізкая магчымая тэмпература (-273,16 -273,15 °С).
◊
Звесці да нуля — пазбавіць усякага сэнсу, значэння.
Нуль увагі на каго-што (разм.) — ніякай увагі.
Пачаць з нуля (разм.) — без папярэдняй падрыхтоўкі.
Стрыгчы пад нуль (разм.) — стрыгчы нагала.
|| прым. нулявы́, -а́я, -о́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
падрэ́заць, -э́жу, -э́жаш, -э́жа; -э́ж; -э́заны; зак.
1. што. Зрэзаць, разрэзаць знізу.
П. сцябло.
2. што. Падкараціць, абразаючы.
П. валасы.
3. чаго. Нарэзаць дадаткова, яшчэ (разм.).
П. каўбасы.
4. каго (што). Тое, што і паддзець² (у 2 знач.; разм.).
П. дакладчыка.
|| незак. падраза́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е і падрэ́зваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. падраза́нне, -я, н. (да 1—3 знач.), падрэ́званне, -я, н. (да 1—3 знач.), падрэ́зка, -і, ДМ -зцы, ж. (да 1—3 знач.) і падрэ́з, -у, м. (да 1 знач.; спец.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ва́нна, -ы, мн. -ы, -аў, ж.
1. Вялікая прадаўгаватая пасудзіна для мыцця, купання.
Мыцца ў ванне.
2. Мыццё ці лячэнне ў такой пасудзіне.
Прыняць ванну.
Лячэбныя ванны.
3. перан. Лячэнне ўздзеяннем чаго-н. (вады, паветра, сонца) на цела.
Сонечныя ванны.
4. У тэхніцы: пасудзіна рознай формы і памеру для вадкасці, у якую апускаюць розныя прадметы пры іх апрацоўцы.
Фарбавальная в.
|| памянш. ва́нначка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж. (да 1 і 4 знач.).
|| прым. ва́нны, -ая, -ае.
В. пакой або ванная (наз.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
вы́цягнуцца, -нуся, -нешся, -нецца; -ніся; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Выпасці з чаго-н. ад штуршка, неасцярожнага руху; вышмаргнуцца.
Выцягнулася нітка з іголкі.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Зрабіцца даўжэйшым, падоўжыцца.
Агонь выцягнуўся доўгай паласой.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Размясціцца на вялікай адлегласці ў адну лінію.
Вёска выцягнулася ўздоўж ракі.
4. Вырасці, стаць высокім.
Хлопчык за лета выцягнуўся.
5. Легчы, расцягнуўшыся, выпрастаўшыся.
В. на канапе.
6. Стаць прама, выпраміцца.
В. перад камандзірам.
|| незак. выця́гвацца, -аюся, -аешся, -аецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
гато́вы, -ая, -ае; гато́ў, гато́ва.
1. да чаго і з інф. Які зрабіў усе неабходныя прыгатаванні.
Г. да ад’езду.
2. на што або з інф. Які схільны зрабіць што-н., з якім можа што-н. адбыцца.
Г. памагаць садзіць бульбу.
Бульба гатова зацвісці.
3. Канчаткова зроблены, годны для ўжывання, выкарыстання.
Абед г.
Гатовыя дэталі.
На ўсім гатовым (наз.).
4. толькі кар. ф., у знач. вык. Выражае канчатковы вынік якога-н. дзеяння або стану і ўжыв. ў знач.:
а) памёр, сканаў;
б) зусім п’яны (разм.).
Ужо гатоў!
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)