уду́маць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што.
Разм. Надумаць, прыдумаць што‑н. Я паціснуў плячыма: што сталася сёння з жонкаю? — Ты нешта ўдумала сабе? Сачанка. // Уздумаць. [Віктар:] — Толькі не ўдумай яму [кіраўніку] сказаць гэта ў вочы — на ўсё жыццё ворага нажывеш... Савіцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ціснёны, ‑ая, ‑ае.
1. Атрыманы цісненнем (у 1 знач.). Ціснёны малюнак. Ціснёны узор.
2. Які мае на сабе цісненне, з цісненнем (у 2 знач.). На базары вялікі выбар жаночага абутку, сумак з каляровай ціснёнай скуры, розных упрыгожанняў. В. Вольскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чу́тачку, прысл.
Разм. Крышачку, трошачкі. І плацце сонечнага колеру, і прычоска, чутачку паднятая стаўбунком.. — усё так міла і так хораша.. [Тоні]. Скрыган. Моцны вецер.. абсыпаў.. [Міхаську] мяккім сняжком. Але — няхай сабе. Яму ж так добра. Яшчэ хоць чутачку адпачыць бы. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
замкну́цца, -ну́ся, -не́шся, -не́цца; -нёмся, -няце́ся, -ну́цца; -ні́ся; зак.
1. Зачыніцца (пра замок) або зачыніцца на замок, ключ.
Замок замкнуўся.
З. ў пакоі.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Злучыцца канцамі.
Ланцуг электраправодкі замкнуўся.
Круг замкнуўся (перан.: усё вытлумачылася, стала на свае месцы).
3. перан., у што, у чым і без дап. Адасобіцца, перастаўшы мець зносіны з іншымі.
З. ў сабе.
З. ў сваёй праблеме.
|| незак. замыка́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца; наз. замыка́нне, -я, н.
Кароткае з. (спец.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
змяні́цца, змяню́ся, зме́нішся, зме́ніцца; зак.
1. Стаць іншым.
Жыццё ў вёсцы змянілася.
З. з твару (пра перамену ў выразе твару).
2. Замяніцца другім, другімі (на якой-н. пасадзе, месцы).
За апошні час тут змяніліся тры старшыні калгаса.
3. Вызваліцца ад абавязкаў, якія выконваюцца пазменна.
З. з дзяжурства.
4. Змяніць на сабе бялізну, адзенне (разм.).
Не было ў што з. (безас.).
|| незак. зме́ньвацца, -аюся, -аешся, -аецца.
|| наз. змяне́нне, -я, н. (да 1 і 2 знач.) і зме́на, -ы, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
авало́даць, -аю, -аеш, -ае; зак.
1. кім-чым. Узяць сілай, захапіць, завалодаць.
А. крэпасцю.
2. перан., кім-чым. Падпарадкаваць сабе, надаць чаму-н. патрэбны кірунак.
А. увагай.
А. сабой (вярнуць самавалоданне, супакоіцца).
3. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.), перан., кім-чым. Ахапіць, апанаваць (пра стан, думкі, пачуцці).
Стома авалодала ўсім целам.
4. перан., чым. Трывала засвоіць што-н., вывучыць, навучыцца карыстацца.
А. замежнай мовай.
А. прафесіяй.
|| незак. авало́дваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. авало́данне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
страх, -у, мн. стра́хі, -аў, м.
1. Пачуццё і стан вельмі моцнага спалоху.
Самлець ад страху.
2. у знач. вык. Страшна (разм.).
Мароз такі — проста с.
3. у знач. прысл. Надзвычай многа (разм.).
Грыбоў у лесе с.!
◊
Набрацца страху — некаторы час знаходзіцца ў стане моцнай боязі.
На свой страх (рабіць што-н.) — на сваю адказнасць, рызыку.
Пад страхам чаго — пад пагрозай.
Трымаць у страху каго-н. — падначаліць сабе пагрозамі.
У страха вочы вялікія — баязліўцу заўсёды страшна (прыказка).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
умацава́цца, -цу́юся, -цу́ешся, -цу́ецца; -цу́йся; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Стаць больш моцным, устойлівым.
Бераг умацаваўся.
Перасаджанае дрэва ўмацавалася ў новым грунце.
2. Размясціцца, стварыўшы сабе абарончыя збудаванні.
Часць умацавалася на новым месцы.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Стаць больш моцным, здаровым, трывалым.
Нервы ўмацаваліся.
Здароўе ўмацавалася.
Яго становішча ўмацавалася.
4. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Стаць цвёрдым, устойлівым, усталявацца, устанавіцца.
Гаспадаркі ўмацаваліся.
|| незак. умацо́ўвацца, -аюся, -аешся, -аецца.
|| наз. умацава́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
мнагалю́дны, ‑ая, ‑ае.
1. Такі, дзе многа людзей. Універсітэцкі сквер, як і да вайны, заўсёды мнагалюдны і ажыўлены. Васілевіч.
2. У склад якога ўваходзіць многа людзей, які налічвае ў сабе многа людзей. Ніколі не было ў Заборцах такога мнагалюднага сходу. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
навучэ́нец, ‑нца, м.
Той, хто навучаецца, вучыцца ў старшых класах сярэдніх школ, тэхнікумах, вучылішчах і іншых сярэдніх навучальных установах. Побач стаяў невысокі хлопец у форме навучэнца чыгуначнага вучылішча. Васілёнак. Знайшлі мы сабе добрую кватэру. Мы — чацвёра навучэнцаў настаўніцкай семінарыі. Дубоўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)