Лі́пка 1 ’маленькая, на 1–2 чалавекі лодка, выдзеўбаная з цэльнага ствала дрэва (асіны, хваіны)’ (палес., Маслен.). Да лі́па (гл.). Параўн. іншыя ўсх.-палес. назвы лодак: осі́ноўка, осо́ўка, ве́рбуўка, дошчанка, дубок (Маслен.).
Лі́пка 2 ’герань, Geranium L.’ (гом., Мат. Гом.), рус. дан. ли́пка ’тс’. Названа так паводле далонепадобных лістоў (як у ліпы). Да лі́па (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вінтоўка ’ружжо з вінтавымі нарэзамі ў канале ствала’ (БРС, КТС). Укр. гвінтівка, рус. винтовка, ст.-рус. винтовка (з XVII ст.). Утворана ад прыметніка винтовой пры дапамозе суф. ‑к‑a па мадэлі водянка і інш. (КЭСРЯ, 82; Шанскі, 1, В, 102; Фасмер, 1, 317; Унбегаун, Sel. Papers, 1969, 243). Бел. лексема запазычана з рускай мовы. Сюды ж вінтовачны.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
стрэ́льба, ‑ы, ж.
Ручная агнястрэльная зброя з доўгім ствалом. Усе .. [палешукі] былі заўзятыя паляўнічыя, захопліваліся адным толькі выглядам стрэльбы і былі выдатнымі стральцамі. Колас. Мне не будзе спакойна спацца, Я не выпушчу стрэльбу з рукі, Пакуль ёсць паны ў палацах, Пакуль ёсць на зямлі жабракі. Панчанка.
•••
Стрэльба цэнтральнага бою — стрэльба, якая зараджаецца з задняй часткі ствала.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
стрэл, ‑у, м.
Узрыў зарада ў канале ствала агнястрэльнай зброі, у выніку якога вылятае куля або снарад на пэўную адлегласць. Пісталеты стрэл абарваў .. голас [жанчыны], рэхам пракаціўся — і раз і другі — па ўзгорыстаму наваколлю. Лынькоў. Адным стрэлам двух зайцаў забіць. Прымаўка. // Гукі гэтага ўзрыву. Грукне стрэл — і ў яго бліскавічным агні Перамогі абрысы ты ўбачыш, на міг. Панчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Сі́каўка ‘дзіцячая цацка, маленькая помпа, якая зроблена з ствала крываўніка’ (Шат.), ‘помпа (пажарная)’, ‘шпрыц’ (Др.-Падб., Байк. і Некр.), ‘спрынцоўка’ (Гарэц.), ‘дзіцячая цацка, з якой пырскаюць вадой’ (беласт., Сл. ПЗБ), сікаўка ‘тс’ (Нас.). Укр. си́кавка ‘дзіцячая цацка’, ‘помпа (пажарная)’, рус. си́калка, сика́вица ‘пырскалка, дзіцячая цацка, зробленая з бузіны, алешнікаў і да т. п.’, ‘помпа’. Да сі́каць (Праабражэнскі, 2, 284–285; Фасмер, 3, 620).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пале́на, ‑а, н.
Адпілаваны або адпілаваны і рассечаны кавалак ствала дрэва на паліва. Нічыпар падкінуў у вогнішча сухое палена, падгроб сук[о]м вуголле. Астапенка. Яе пытаючыся, .. [Уладзімір] узяў з рук у.. [Волькі] сякеру і пачаў гваздаць палена за паленам. Скрыган. // Разм. Кавалак бервяна; калодка (у 1 знач.). У сонечныя дні стары Гарась, выбраўшыся з хаціны, вобмацкам апускаўся на палена пад стромкім дубам. Ракітны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цэнтра́льны, -ая, -ае.
1. Які з’яўляецца цэнтрам (у 1 знач.).
2. Які знаходзіцца, размешчаны ў сярэдзіне, у цэнтры.
Цэнтральная вуліца.
3. Галоўны, кіруючы.
Цэнтральная ўлада.
4. Асноўны, найбольш істотны.
Цэнтральная тэма.
5. Які прыводзіць у дзеянне, абслугоўвае ўсю сістэму.
Цэнтральнае ацяпленне.
○ Стрэльба цэнтральнага бою — стрэльба, якая зараджаецца з задняй (казённай) часткі ствала.
Цэнтральная нервовая сістэма — асноўная частка нервовай сістэмы ў пазваночных і чалавека, якая складаецца з галаўнога і спіннога мозга.
Цэнтральны вугал — вугал, утвораны двума радыусамі якой-н. акружнасці.
|| наз. цэнтра́льнасць, -і, ж. (да 2 і 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
лічы́нка 1, ‑і, ДМ ‑нцы; Р мн. ‑нак; ж.
Стадыя развіцця некаторых жывёльных арганізмаў (чарвякоў, насякомых, рыб і пад.), калі арганізм ужо вызваліўся ад зародкавых абалонак і вядзе самастойнае жыццё, але адрозніваецца па віду і будове ад канчаткова сфарміраванай жывёліны; жывёльны арганізм на гэтай стадыі.
лічы́нка 2, ‑і, ДМ ‑нцы; Р мн. ‑нак; ж.
Спец. Частка затвора вінтоўкі, якая замыкае канал ствала.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пятачо́к, ‑чка, м.
Разм.
1. Памянш.-ласк. да пятак; тое, што і пятак.
2. Круглы канец лыча ў свінні і ў некаторых іншых жывёлін. Патыцкаўшыся ружовымі пятачкамі, падсілкаваўшыся, парасяты самі па дошцы лезлі ў «спальню» і ўладкоўваліся там спаць. Даніленка.
3. Невялікая круглая пляцоўка або наогул цесная абмежаваная прастора. Ля ствала — сухога месца пятачок. Жычка. Да самай юрты падступаў круглы пятачок здратаванай зямлі. Беразняк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
жарало́, ‑а́; мн. жаро́лы (з ліч. 2, 3, 4 жаралы́), жаро́лаў; н.
1. Глыбокая адтуліна ў чым‑н. Жарало вулкана. □ Падаючы, [клён] прабіў сукам жарало ў зямлі. Лужанін. // Адтуліна ў ствале тоўстага дрэва. Уся гэта лука выглядала пышным старасвецкім садам, дзе замест пладовых дрэў раслі разложыстыя, дуплястыя, з асмаленымі жароламі дубы, убраныя чорнымі шапкамі буславых гнёздаў. Колас. // Назва пярэдняй адтуліны ствала гарматы. Гармату павярнулі жаралом у бок палякаў і пачалі біць. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)