гасці́нец 1, ‑нца, м.
Рэч, ласунак і пад., якія госць або блізкі падносяць каму‑н. як падарунак. Сцёпка паважна расчыніў чамадан і выняў адтуль вялікую суконную хустку — гасцінец для маткі. Колас. Поруч у дзвюх кадушках ляжалі пахучыя антонаўкі, чырванабокія, аж сіняватыя цыганкі, бары — гасцінцы дзецям на ёлку. Васілевіч.
гасці́нец 2, ‑нца, м.
Вялікая бойкая дарога, звычайна абсаджаная дрэвамі; шлях, тракт. Сама дарога — стары гасцінец — была абсаджана тоўстымі ліпамі ўперамежку з клёнамі і таполямі. Чарнышэвіч. Беларускія бярозы Абапал гасцінца Калыхалі думкі шумам Хлапчуку-ўкраінцу. Купала.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
подноше́ние ср.
1. (действие) паднашэ́нне, -ння ср., паднясе́нне, -ння ср.;
2. (угощение) частава́нне, -ння ср.; (подавание) падава́нне, -ння ср.;
3. (дарение) дарэ́нне, -ння ср.;
4. (дар) дар, род. да́ру м.; (подарок) падару́нак, -нка м.; гасці́нец, -нца м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
касаву́рыцца, ‑руся, ‑рышся, ‑рыцца; незак.
Разм.
1. Глядзець скоса, убок; касіцца. Даведаўшыся, што Віктар едзе ў Зарэцкую МТС, .. [Рыгор] доўга тлумачыў, як лепш, туды ехаць, і ўсё неадабральна касавурыўся на дзверы кабінета Гардзеева. Даніленка. Аж да самага калгаса буланчык усё яшчэ недаверліва касавурыўся і трывожна стрыг вушамі. Якімовіч.
2. перан. Адносіцца недружалюбна, падазрона, варожа. Касавурыўся на .. [Зараніка] хіба адзін Ваўчок, які ўсё яшчэ лічыў, што мінулагодні нарыс Зараніка і выступленне Паходні .. падарвалі славу МТС. Хадкевіч. — Бачыш, як на цябе касавурыцца родная дачка, дарма што і падарунак здагадаўся за тры гады прывезці. Васілевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ра́лца 1 ’галінка, вілападобнае разгалінаванне’ (капыл., Сл. ПЗБ), ра́лцэ, ра́льцэ ’сук, разгалінаванне’ (ТС), ра́льца мн. л. ’рожкі ў калаўроце’ (там жа), ’рожкі дня шпулькі ў кроснах’ (Лексика Пол.). Памяншальнае ад рала 1 (гл.) пры дапамозе суф. ‑ц(а), з магчымым варыянтам ‑ц(ы), а таксама варыянтнай мяккасцю асновы, як кола — колца/кольца, рыла — рылца/рыльца і пад.
Ра́лца 2 (rałce): do dworu przynoszą w darze jaja farbowane, zwane tu rałce (пін., Кольб.), адз. л. rałec ’велікоднае яйка чырвонага колеру’ (там жа). Відаць, да ралца 1, першапачаткова гэта было абрадавае ўпрыгожанае дрэўца (параўн. рагаценька, гл.), т. зв. *рало (дрэва жыцця?), пазней замененае велікодным яйкам, параўн. укр. рале́ць ’віншавальны падарунак’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
кашто́ўны, ‑ая, ‑ае.
1. Які дорага каштуе, мае вялікую цану. Каштоўны падарунак. □ Адзін з шайкі, чорны, калматы, як звер, узламаў шабляю скрыню і пачаў перабіраць і выкідаць адтуль рэчы, якія яму больш падабаліся, а больш дробныя і каштоўныя — клаў у кішэню. Колас. Залатаносны пясок прамываўся на аўчыне — пясок зносіла вада, а часцінкі каштоўнага металу заставаліся ў поўсці. Самуйлёнак.
2. Які мае важнае, істотнае значэнне. Каштоўная тэхнічная культура. Каштоўны дакумент. Каштоўная прапанова. // Вельмі патрэбны. Каштоўная якасць. □ [У Лясніцкага] была каштоўная прывычка партыйнага кіраўніка: у цяжкі момант раіцца з людзьмі, ведаць іх погляды, думкі. Шамякін.
•••
Каштоўныя камяні гл. камень.
Каштоўныя паперы гл. папера.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Рачане́ц ’гадавіна’ (Арх. Федар.), ’падарунак на свята, святочны гасцінец’ (маладз., Гіл.), рача́нец (račánic) ’устаноўлены час’ (Варл.), ’рэжым’ (Сцяшк. Сл.), ’тэрмін’ (пух., рагач., Сл. ПЗБ), ’гадавое свята’ (Сцяц.), ’вялікае свята, якое святкуецца праз год’ (ваўк., віл., Сл. ПЗБ), часцей у мн. л. рачанцы́ ’тэрмін ачышчэння пасля родаў’ (Гарэц.), ’дванаццацідзённы тэрмін пасля нараджэння (жывёлы)’ (Касп.), ’пэўная колькасць дзён ад нараджэння, да заканчэння якіх за грэх лічылася ўжываць у ежу маладых жывёл’ (Нас., Янк. Мат.), рычанцы́ ’тэрміны, прызначаныя для выканання чаго-небудзь’ (Растарг.), сюды ж рачанца́ ’зрэдку, несістэматычна (пра ўжыванне ежы)’ (Янк. Мат.). Параўн. укр. речене́ць ’тэрмін’. Насовіч праз форму роченцы́ (Нас., 567) выводзіць з рок 1 ’год; устаноўлены тэрмін’ (гл.); першапачаткова, відаць, ад *рэчаны ’сказаны, абумоўлены’, што да ракці́ ’сказаць’, гл. рэкнуць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
распа́раны, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад распарыць.
2. у знач. прым. Які стаў мяккім пад уздзеяннем пары, гарачай вады і пад.; прыгатаваны параннем. Распараныя венікі. □ Многія рыбы ўлетку добра ловяцца на чорны і белы хлеб, на рознае распаранае зерне, гарох. Матрунёнак. На ферме, цёплай і чыстай, густа пахла варанай бульбай і распараным вотруб’ем — свіней нядаўна кармілі. Савіцкі.
3. у знач. прым. Разгарачаны, разамлелы (ад гарачыні, парання і пад.). Выходзячы з ванны ў паласатай піжаме, пачырванелы, распараны, Іван Трахімавіч сказаў жонцы: — Гануля! Зірні там у партфель. Я табе падарунак прывёз. Корбан. — Больш няма куды. Па завязку. — Дзмітрый высунуўся з люка, абцёр распараны твар. Беразняк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
злажы́цца сов.
1. (сложить вещи) сложи́ться;
2. сложи́ться;
мы ~зжы́ліся і купі́лі падару́нак — мы сложи́лись и купи́ли пода́рок;
3. (приготовиться для стрельбы) приложи́ться, изгото́виться;
я ~жы́ўся і стрэ́ліў — я приложи́лся (изгото́вился) и вы́стрелил;
4. (определиться организационно) сложи́ться;
калекты́ў наш ужо́ ~жыўся — коллекти́в наш уже́ сложи́лся;
5. разг. (в работе) наловчи́ться
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
дар м.
1. дар, род. да́ру м., дару́нак, -нка м.; (подарок — ещё) падару́нак, -нка м.;
2. (способность) дар, род. да́ру м.; (талант) та́лент, -ту м., здо́льнасць, -ці ж.;
◊
дар сло́ва дар сло́ва;
бо́жий дар бо́жы дар;
дар дана́йцев дар дана́йцаў;
дар за дар дар за дар.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
скла́сціся сов.
1. (сложить вещи) уложи́ться;
2. (собрать деньги) сложи́ться;
мы скла́ліся і купі́лі падару́нак — мы сложи́лись и купи́ли пода́рок;
3. (определиться организационно) сложи́ться;
калекты́ў скла́ўся — коллекти́в сложи́лся;
4. (о ситуации, нравах и т.п.) сложи́ться, установи́ться;
абста́віны скла́ліся спрыя́льна — обстоя́тельства сложи́лись благоприя́тно;
хара́ктар скла́ўся — хара́ктер сложи́лся;
5. сложи́ться;
но́жык лёгка скла́ўся — но́жик легко́ сложи́лся
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)