Verbum

узарва́ць, -ву́, -ве́ш, -ве́; -вём, -вяце́, -ву́ць; -ві́; -ва́ны; зак.

1. што. Разбурыць выбухам.

У. пераправу.

2. што. Узадраць, парушыць цэласць чаго-н.

У. падлогу.

3. перан., што. Парушыць чым-н. спакой, цішыню і пад.

Гром апладысментаў узарваў цішыню.

4. перан., каго (што); пераважна безас. Абурыць, раззлаваць (разм.).

Гэта несправядлівасць узарвала яго.

Ад яго слоў мяне ўзарвала.

|| незак. узрыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е (да 1—3 знач.).

упа́рты, -ая, -ае.

1. Вельмі ўстойлівы, паслядоўны ў ажыццяўленні чаго-н., які ажыццяўляецца цвёрда і паслядоўна.

У. чалавек.

Упартая барацьба.

Аказваць упартае супраціўленне.

2. Незгаворлівы, які імкнецца рабіць толькі па-свойму, наперакор каму-н.

У. як асёл.

Факты — упартая рэч (супраць фактаў спрачацца бескарысна).

3. Які выражае ўпартасць, рашучасць.

Упартыя вочы.

4. перан. Зацяжны, непрымірымы.

Упартыя баі.

|| наз. упа́ртасць, -і, ж. (да 1 знач.).

утрыма́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца; зак.

1. Захаваць пэўнае становішча, не ўпасці.

У. на нагах.

У. за планку.

У. на кані.

2. Застацца на месцы; не адступіць.

Ён доўга не ўтрымаўся на пасадзе дырэктара.

У. на сваіх пазіцыях.

3. ад чаго. Стрымаць сябе ад якога-н. учынку, дзеяння, не даць праявіцца чаму-н. (разм.).

У. ад слёз.

Утрымаўся ад спакусы.

|| незак. утры́млівацца, -аюся, -аешся, -аецца.

фанта́н, -а, мн. -ы, -аў, м.

1. Струмень вадкасці, газу і пад., які з сілай выкідваецца ўверх пад высокім ціскам.

Ф. нафты.

Газавы ф.

Кроў б’е фантанам з раны.

2. Маса чаго-н., што высока ўзлятае ўверх, з сілай вырываецца адкуль-н.

Вогненны ф. у небе.

Радасць б’е фантанам (перан.).

3. Збудаванне для падачы вады пад напорам.

Ф. у скверы.

|| прым. фанта́нны, -ая, -ае.

Фантанная нафта.

хіну́ць, -ну́, -не́ш, -не́, -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́; незак.

1. каго-што. Нахіляць, нагінаць.

2. перан., каго (што). Выклікаць прыхільнасць да сябе, схіляць на свой бок.

Яго дабрыня хінула да яго людзей.

3. што да чаго, куды і без дап. Накіроўваць на што-н. (думку, справу і пад.).

Было незразумела, куды ён хінуў у сваёй гутарцы.

4. каго-што. Прыхіляць, гарнуць да сябе.

Х. дзіця да грудзей.

пацягну́ць, -цягну́, -ця́гнеш, -ця́гне; -цягні́; -ця́гнуты; зак.

1. гл. цягнуць.

2. што. Пакрыць паверхню чаго-н. тонкім слоем якога-н. рэчыва або абшыць паверхню вопраткі якім-н. матэрыялам.

П. падлогу лакам.

П. кажух сукном.

3. Тое, што і заважыць.

Шчупак пацягнуў пяць кілаграмаў.

4. перан., што. Змагчы выканаць, зрабіць што-н. (разм.).

Ён гэтай работы не пацягне.

5. Пачаць цягнуць (у 1—9, 12—16 знач.).

пашы́рыць, -ру, -рыш, -рыць; -раны; зак., што.

1. Зрабіць больш шырокім, расшырыць.

П. вуліцу.

2. Павялічыць у колькасці, у аб’ёме.

П. завод.

3. перан. Зрабіць больш шырокім па змесце, узмацніць, паглыбіць.

П. кола інтарэсаў.

4. Зрабіць шырока вядомым, даступным многім.

П. перадавы вопыт.

5. Расшырыць кола дзеяння чаго-н.

П. наватарскі пачын па ўсёй рэспубліцы.

|| незак. пашыра́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

|| наз. пашырэ́нне, -я, н.

перае́хаць, -е́ду, -е́дзеш, -е́дзе; -е́дзь; зак.

1. што і цераз што. Праехаць цераз што-н., на другі бок чаго-н.

П. гасцінец.

2. каго-што. Праехаўшы па кім-, чым-н., раздушыць, пакалечыць.

Машына пераехала чалавека.

3. Перасяліцца, перабрацца.

П. у новы дом.

|| незак. пераязджа́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

|| наз. перае́зд, -у, М -дзе, м. (да 1 і 3 знач.).

|| прым. перае́зны, -ая, -ае (да 1 і 3 знач.).

пераляце́ць, -лячу́, -ляці́ш, -ляці́ць; -ляці́м, -леціце́, -ляця́ць; -ляці́; зак.

1. што і цераз што. Летучы, перамясціцца, адолець якую-н. прастору.

П. з Еўропы ў Амерыку.

П. горы або цераз горы.

2. Летучы, апынуцца па другі бок чаго-н.

Мяч пераляцеў цераз вароты.

3. што і без дап. Праляцець далей, чым трэба.

П. лінію пасадкі.

Снарад пераляцеў.

|| незак. пералята́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

|| наз. пералёт, -у, М -лёце, м.

перарва́ць, -ву́, -ве́ш, -ве́; -вём, -вяце́, -ву́ць; -ві́; -ва́ны; зак.

1. што. Разарваўшы, раздзяліць на часткі.

П. вяроўку.

2. што. Перапыніць на некаторы час якое-н. дзеянне, развіццё чаго-н.; парушыць якін. стан, працэс.

П. перапіску з кім-н. П. маўчанне.

3. каго. Перабіць чыю-н. размову, гутарку.

П. прамоўцу.

4. што. Разарваць усё, многае.

П. усе ніткі.

|| незак. перарыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е (да 1—3 знач.).