Verbum

разагна́ць, -зганю́, -зго́ніш, -зго́ніць; -загна́ў, -загна́ла; -згані; -загна́ны; зак.

1. каго-што. Прымусіць разысціся, разляцецца, разбегчыся ў розныя бакі.

Р. дзяцей.

Р. натоўп.

2. Выгнаць, звольніць (усіх, многіх) адкуль-н. (разм.).

Р. гультаёў на рабоце.

3. Рассеяць, развеяць.

Вецер разагнаў хмары.

4. Прымусіць прайсці, мінуць (пра настрой, стан, пачуццё).

Р. тугу.

5. каго-што. Паскорыць ход, рух.

Р. каня.

Р. лодку.

6. што. Разараць (барозны).

Р. некалькі баразён бульбы.

|| незак. разганя́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.

|| наз. разго́н, -у, м. (да 1, 2 і 5 знач.) і разго́нка, -і, -нцы, ж. (да 5 знач.).

дзе́йнічаць, -аю, -аеш, -ае; незак.

1. Рабіць што-н., займацца чым-н.

Д. рашуча.

2. чым. Кіраваць, валодаць чым-н.

Спартсмен удала дзейнічаў ракеткай.

Пасля ранення нага не дзейнічае.

3. на каго-што і без дап. Рабіць уплыў, уздзеянне, выклікаць якую-н. рэакцыю ў адказ.

Лякарства на яго станоўча дзейнічае.

Сонца згубна дзейнічае на жэньшэнь.

4. Быць спраўным (пра апараты, механізмы).

Механізм дзейнічае безадказна.

5. Мець сілу, абавязваць рабіць пэўным чынам.

Тут дзейнічаў даўні звычай.

◊

Дзейнічаць на нервы каму (разм.) — раздражняць каго-н.

|| зак. падзе́йнічаць, -аю, -аеш, -ае (да 3 і 5 знач.).

шкада́.

1. безас., у знач. вык., каго-чаго або з інф. Пра пачуццё жалю, спагады і пад. да каго-, чаго-н.

Ш. хворай сястры.

Ш. глядзець на яго.

2. безас., у знач. вык., чаго або з інф. Пра нежаданне аддаць, страціць і пад. што-н.

Мне нічога не ш. для вас.

Гадка з’есці і ш. кінуць (прымаўка).

3. безас., у знач. вык., са злучнікамі «што», «калі» ці без іх. Даводзіцца пашкадаваць.

Ш., што яны не прыедуць.

4. у знач. пабочн. сл. На жаль.

З’ездзіць бы, ды, ш., часу няма!

шо́ры, -аў.

1. Цвёрдыя пласцінкі, прымацаваныя да вуздэчкі на ўзроўні вачэй, якія не даюць магчымасці каню глядзець па баках.

Хто згадзіўся надзець ш., той надзене і хамут (прыказка).

2. У парнай запрэжцы: збруя без дугі і хамута, са шлеямі (гл. шляя ў 2 знач.; спец.).

3. перан. Тое, што перашкаджае каму-н. правільна разумець наваколле; абмежаванасць (кніжн.).

Ш. на вачах у каго-небудзь.

Ш. некультурнасці.

◊

Браць у шоры, трымаць у шорах каго (разм.) — строга абмяжоўваць чые-н. дзеянні, свабоду дзейнасці.

|| прым. шо́рны, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).

заваява́ць, -ваю́ю, -ваю́еш, -ваю́е; -ваю́й; -ваява́ны; зак.

1. каго-што. Захапіць вайной.

З. краіну.

2. перан., што. Дамагчыся, дасягнуць чаго-н. сваёй дзейнасцю.

З. аўтарытэт.

З. сабе становішча.

|| незак. заваёўваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. заваёва, -ы, ж. і заваява́нне, -я, н.

затулі́цца, -улю́ся, -у́лішся, -у́ліцца; зак. (разм.).

Засланіць сябе чым-н. ад чаго-н. або захінуцца ў што-н., схавацца за каго-, што-н., куды-н.

З. ад ветру.

З. ў плашч.

Хлопчык затуліўся за маці.

|| незак. зату́львацца, -аюся, -аешся, -аецца.

захілі́ць, -ілю́, -і́ліш, -і́ліць; -і́лены; зак., каго-што (разм.).

1. Засланіць, загарадзіць чым-н.

З. твар рукамі.

2. Загнуць што-н. тканае.

З. край сурвэткі.

|| незак. захіля́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.

|| звар. захілі́цца, -ілю́ся, -і́лішся, -і́ліцца; незак. захіля́цца, -я́юся, -я́ешся, -я́ецца.

заціка́віць, -ка́ўлю, -ка́віш, -ка́віць; -ка́ўлены; зак., каго (што) чым.

1. Абудзіць у кім-н. цікавасць да чаго-н.

З. слухачоў лекцыяй.

Што вас тут зацікавіла?

2. Заахвоціць матэрыяльна, практычнымі выгодамі.

Зацікаўленыя бакі.

|| незак. заціка́ўліваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. заціка́ўленасць, -і, ж.

зацяга́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны; зак. (разм.).

1. каго (што). Замучыць, цягаючы з аднаго месца ў другое.

З. па судах.

2. што. Занасіць пры працяглым выкарыстанні.

З. адзежу.

З. плашч.

3. перан., што. Часта карыстаючыся, зрабіць трывіяльным, збітым.

Зацяганы выраз.

катава́ць, -ту́ю, -ту́еш, -ту́е; -ту́й; -тава́ны; незак., каго (што).

Моцна і балюча біць, жорстка мучыць.

К. на допыце.

Не катуй сябе.

|| зак. скатава́ць, -ту́ю, -ту́еш, -ту́е; -ту́й; -тава́ны.

|| наз. катава́нне, -я, н.

У фашысцкім лагеры смерці было нечалавечае катаванне людзей.