Verbum

Аўды́тар (КТС), ст.-бел. авдитор (1670) ’член царкоўнага суда’ (Булыка, Запазыч.), ’старшы вучань у класе, які выслухоўвае ўрокі таварышаў’ (Грыг.). Запазычана праз польск. audytor або непасрэдна з лац. auditor ’слухач, суддзя, што вядзе допыт’, магчыма, паўторнае запазычанне ў беларускую літаратурную мову з рус. аудитор. Параўн. Рыхардт, Poln., 31.

Аўра́н ’расліна Gratiola officinalis’ (Нас., Кіс.), укр. авран, рус. авран. Запазычанне, у якасці крыніцы ўказваюць ням. Aurin, якое з лац. aurum золата’ (Сл. ин. слов. М., 1954, IV выд.), або франц. auron(n)e ’рута, Ruta graveolens’; ’палын, Artemisia abronatum’; ’чарнобыль, Artemisia vulgaris’ (Сл. ин. слов, СПб., 1894).

Балабо́ст ’балбатун’ (Бір. Дзярж.). Запазычанне з польск. мовы. Параўн. польск. дыял. (з бел. тэрыторыі; Карловіч, 1, 41) bałaboste ’гаспадар або гаспадыня карчмы’ (а гэта з той жа крыніцы; што і балабо́с ₁ (гл.); Варш. сл., 1, 89). На семантыку запазычанага слова, мабыць, аказала ўплыў падобнае да яго балабо́с ’балбатун’.

Бо́мба. Рус. бо́мба, укр. бо́мба. Запазычанне, магчыма, праз польск. bomba або ням. Bombe з італ. bomba, франц. bombe ’тс’ (усё да лац. bombus; першапачатковае значэнне снарад, які гудзе’). Гл. Фасмер, 1, 191; Шанскі, 1, Б, 161; Клюге, 90–91; Вельмі падрабязна (з літ-рай) MESz, 1, 336–337.

Бука́та ’булка хлеба’ (Касп., Гарэц., Др.-Падб., Інстр. I), бука́тка (Нас.). Запазычанне з рум. мовы (праз укр. бука́та або польск. bukata ’тс’). Рум. bucátă ’кусок’ (паходзіць з лац. buccata). Спецыяльна аб бел. слове гл. Врабіе, Зб. Расэці, 994; ён жа, RomSl., 14, 134 (лічыць, што пасрэднікам была ўкр. мова).

Га́ма ’гама (музыч. і да. т. п.)’ (БРС). Рус. га́мма, укр. га́ма. Крыніцай запазычання з’яўляецца франц. gamme ’тс’ або ням. Gamme < франц. У аснове тэрміна ляжыць назва грэч. літары γ (γάμμα), якая трапіла ў франц. і ням. мовы з іт. gamma. Падрабязна гл. Шанскі, 1, Г, 24–25.

Гандля́ ’гання’ (Жд. 2.). Дыялектная форма звычайнага гання́ (а гэта — утварэнне ад гнаць, ганя́ць). Тут адбыліся складаныя фанетычныя працэсы, субстытуцыя, дысіміляцыя. Развіццё формы слова можна ўявіць сабе па паасобных элементах так: гання́ — *ганнʼйя — *ганнʼля́ (субстытуцыяй й — лʼ) — гандля (дысіміляцыя ‑нн‑ > ‑нд‑ або, што верагодней, устаўное ‑д‑ паміж нʼ — лʼ).

Жагну́цца ’сцепануцца, скалануцца ад вельмі гарачай ці халоднай вады’ (навагр., З нар. сл., 57). Магчыма, тлумачэнне праз семантычны пераход ад жагнацца ’хрысціцца’ (са спалоху, ад нечаканасці) або хутчэй жахнуцца ’спалохацца’ (адно з адценняў значэння: ’у жаху адхіснуцца’, ТСБМ) з экспрэсіўным азванчэннем зычнага (х > г). Не выключана кантамінацыя абодвух слоў.

Жарлі́ца, жэ́рліца ’рыбалоўная снасць для лоўлі драпежнай рыбы на жыўца’ (ТСБМ). Рус. маск., разан., уладз., сарат., дан. же́рли́ка, же́рлиха ’тс’. Ст.-рус. (XVII ст.) жерлица, жерлика ’тс’. Утворана ад асновы *жерл‑ з суфіксам ‑ица. Аснова можа належаць да назоўніка жерло ’зяпа’ (гл. жарло́ ₁) або дзеяслова жарля́ць (гл.).

Камакі́ ’бульбяная каша — тоўчаная вараная бульба, запраўленая сквараным салам або іншым тлушчам’ (Янк. 1, Янк. 2, Жд. 3, Растарг., Мат. Гом.; ст.-дар. Нар. сл. і Нар. словатв.). Рэгіянальнае бел. утварэнне з суф. ‑ак‑і ад лексемы ком. Да камы́ (гл.). Параўн. іншыя дыялектныя сінонімы Гомельшчыны: каўмакі́. комікі, камячынкі.