смакта́ць, смакчу, смокчаш, смокча;
1. Рухамі губ і языка ўцягваць у рот якую‑н. вадкасць праз вузкую адтуліну ў чым‑н.
2. Уцягваць, усмоктваць у сябе якую‑н. вадкасць пры дапамозе спецыяльных органаў (пра жывёлін, насякомых).
3. Усмоктваць, убіраць у сябе якую‑н. вадкасць, газ і пад. (пра машыны, прыстасаванне механізмы).
4. Узяўшы што‑н. у рот і змочваючы слінай, рабіць смактальныя рухі языком і губамі.
5.
6.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
які́, ‑ая, ‑ое;
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
як 1, ‑а,
Буйная жвачная рагатая жывёліна, якая водзіцца ў высакагорных раёнах Цэнтральнай Азіі (свойская выкарыстоўваецца як уючная, верхавая, іншы раз як малочна-мясная).
[Тыбецкае.]
як 2,
I.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
а) падпарадкоўвае даданыя азначальныя сказы.
б) падпарадкоўвае даданыя сказы меры і ступені.
в) падпарадкоўвае даданыя сказы характару і спосабу дзеяння.
г) падпарадкоўвае даданыя дапаўняльныя сказы, захоўваючы значэнне прыслоўя спосабу дзеяння.
д) падпарадкоўвае даданыя дзейнікавыя сказы.
7.
II.
1.
а) Ужываецца для падпарадкавання даданых параўнальных сказаў.
б) ужываецца для далучэння параўнальных зваротаў.
2.
а) Далучае звароты са значэннем: у якасці або тоеснасці.
б) далучае пабочныя словы, словазлучэнні і сказы.
3.
а) Падпарадкоўвае даданыя сказы, якія абмяжоўваюць пачатак падзей галоўнага сказа.
б) ужываецца ў складаназалежных сказах з хуткай зменай падзей.
в) ужываецца ў сказах, у якіх падзеі даданага сказа адбываюцца пасля падзей галоўнага сказа.
г)
д) падпарадкоўвае сказы, у якіх падзеі даданага сказа адбываюцца раней падзей галоўнага сказа.
4.
5.
6.
а) Падпарадкоўвае даданыя дапаўняльныя сказы, якія тлумачаць члены галоўнага сказа, выражаныя дзеясловамі ўспрыняцця.
б) падпарадкоўвае даданыя дзейнікавыя сказы.
в) падпарадкоўвае даданыя выказнікавыя сказы.
III.
1.
2.
3. Ужываецца пры выказванні здзіўлення, збянтэжанасці ў сувязі з якім‑н. пытаннем, выказваннем (звычайна ў спалучэнні са словамі «так», «гэта» і часціцамі «жа», «то» і пад.).
4. Абазначае нечаканасць дзеяння пры дзеясловах зак. трывання.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
біць, б’ю, б’еш, б’е; б’ём, б’яце;
1.
2.
3.
4.
5. Стукаць, удараць.
6.
7.
8. Быць у пастаянным рытмічным руху; пульсаваць (пра сэрца, кроў).
9. Страляць, абстрэльваць.
10.
11. Выцякаць імклівым струменем; вылівацца з сілай.
12.
13. У спартыўных гульнях — удараць па чым‑н., кідаць што‑н., імкнучыся папасці.
14.
15. Убіваць, заганяць, забіваць.
16. Раздзяляць на больш дробныя часткі.
17.
18. У гульні ў шахматы, шашкі — браць фігуру праціўніка.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дайсці́, дайду, дойдзеш, дойдзе;
1. Ідучы ў пэўным кірунку, дасягнуць якога‑н. месца.
2. Распаўсюджваючыся, дасягнуць слыху, нюху; данесціся (пра гукі, пахі і пад.).
3. Змяняючыся, дасягнуць якога‑н. узроўню, распаўсюдзіцца да пэўнай мяжы (пра аб’ём, колькасць і інш.).
4. Прыйсці ў які‑н. стан, дасягнуць крайняй ступені праяўлення чаго‑н.
5.
6. Дабрацца да каго‑, чаго‑н. па парадку; настаць чыёй‑н. чарзе.
7. Шчыльна прыстаць; стаць на сваё месца (аб тым, што падганяецца, дапускаецца, прыладжваецца).
8.
9.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
скі́нуць, ‑ну, ‑неш, ‑не;
1. Кінуць уніз адкуль‑н., з чаго‑н.; вымусіць упасці з чаго‑н.
2. З боем адцясніць, выбіць з занятай пазіцыі.
3. Звергнуць, пазбавіць улады; вызваліцца ад чыйго‑н. панавання.
4. Зняць з сябе (вопратку, абутак і пад.).
5.
6.
7.
8.
9.
10. У гідратэхніцы — адвесці ваду з якога‑н. вадаёма.
11. Зрабіць скідку (у 4 знач.).
12. Сабраць грошы на якую‑н. агульную справу; скласціся.
13. У картачнай гульні — пакласці меншую карту ў адказ на карту партнёра.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
скла́сці, складу, складзеш, складзе; складзём, складзяце;
1. Пакласці разам, у адно месца (многія прадметы); пакласці разам, у пэўным парадку, надаўшы якую‑н. форму.
2. Прыбавіць адзін лік да другога, зрабіць складанне.
3. Сабраць, злажыць з якіх‑н. частак.
4. Пабудаваць шляхам кладкі.
5. Стварыць што‑н., падбіраючы, аб’ядноўваючы якія‑н. даныя; напісаць які‑н. тэкст, што змяшчае якія‑н. звесткі.
6. Утварыць, сфарміраваць (групу, камісію, калектыў), падабраўшы адпаведныя людзей.
7. Утварыць якую‑н. колькасць чаго‑н. у выніку, у суме.
8. Стварыць шляхам назіранняў або лагічных вывадаў.
9. З’явіцца чым‑н., утварыць што‑н.
10. Згарнуўшы, перагнуўшы (паперу, тканіну і пад.), надаць якую‑н. форму, зменшыць аб’ём.
11.
12.
13. Сабраць па частках што‑н. для якой‑н. мэты.
14.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
то́нкі, ‑ая, ‑ае.
1. Невялікі ў папярочным сячэнні;
2. Невялікі ў абхваце; не тоўсты, вузкі ў косці (пра чалавека, яго фігуру, часткі цела).
3. Невялікі па шырыні, вузкі.
4. Высокі (пра гукі, голас).
5. Які складаецца з дробненькіх часцінак.
6. Складаны, выкананы з вялікай увагай, умела, па-мастацку.
7. Ледзь прыкметны, які з цяжкасцю адрозніваецца.
8. Прыемны сваёй вытанчанасцю, не рэзкі (пра смак, пах і пад.).
9. Тактычны, далікатны (пра чалавека, яго душу).
10. Які вылучаецца розумам, густам, праніклівасцю, глыбокім веданнем справы.
11. Гібкі, праніклівы, які схоплівае малапрыметнае (пра розум, мысленне).
12. Не адразу прыкметны, які тоіцца ў глыбіні чаго‑н.; такі, да якога трэба даходзіць, дазнавацца.
13. Дасканала арганізаваны і дакладны па выніках.
14. Чуллівы, які ўспрымае самыя слабыя раздражненні (пра органы пачуццяў і іх дзейнасць).
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ды 1,
I.
1. Ужываецца для сувязі аднародных у сэнсавых адносінах членаў сказа і сказаў; адпавядае па значэнню злучніку «і».
2. Ужываецца для сувязі паслядоўных паведамленняў, звязаных адзінствам накіраванасці дзеяння.
II.
1. Злучае процілеглыя члены сказа і сказы; блізкі па значэнню да злучнікаў «але», «аднак».
2. Злучае члены сказа і сказы з узаемным выключэннем і значэннем неадпаведнасці.
III.
1. Далучае сказы і члены сказа, якія дапаўняюць, паясняюць ці падагульняюць выказаную раней думку.
2. Ужываецца пры нечаканых пераходах да другіх падзей, якія завяршаюць папярэднія выказванні.
3. Далучае пры пералічэнні члены сказа з супраціўна-ўзмацняльным значэннем.
•••
ды 2,
Ужываецца ў пачатку сказа для ўзмацнення выразнасці выказвання.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́йсці, выйду, выйдзеш, выйдзе;
1. Пайсці адкуль‑н., пакінуць межы чаго‑н.
2.
3. Прыйсці куды‑н., з’явіцца, апынуцца дзе‑н.; паказацца.
4.
5.
6. Зрасходавацца, кончыцца.
7.
8. Атрымацца, удацца.
9. Пра паходжанне каго‑н.
10. Здарыцца, нечакана адбыцца ў выніку чаго‑н.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)