цэ́нзар, ‑а, м.

1. У старажытным Рыме — службовая асоба, якая ведала цэнзам (у 1 знач.), сачыла за паступленнем падаткаў, ажыццяўляла нагляд за норавамі і пад.

2. Службовая асоба, якая ажыццяўляе цэнзуру (у 2 знач.). — Калі праз дзве гадзіны цэнзар не прыйдзе канфіскоўваць кнігу, значыць яе можна пускаць у людзі. С. Александровіч. Рэвалюцыйная дзейнасць Міцкевіча ў 1848–1849 гадах абвастрыла пільнасць царскіх цэнзараў. Лойка. // Уст. У бурсе — вучань, абавязаны сачыць за паводзінамі класа.

[Ад лац. censor.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

лицо́ ср.

1. твар, род. тва́ру м.;

черты́ лица́ ры́сы тва́ру;

2. перен. твар, род. тва́ру м.; аблі́чча, -чча ср.;

3. (личность) асо́ба, -бы ж.;

юриди́ческое лицо́ юрыды́чная асо́ба;

ча́стное лицо́ прыва́тная асо́ба;

де́йствующее лицо́ дзе́ючая асо́ба;

4. грам. асо́ба, -бы ж.;

5. (наружная, верхняя сторона предмета) пра́вы бок, до́бры бок;

показа́ть това́р лицо́м перен. паказа́ць тава́р ле́пшым бо́кам;

◊

стере́ть с лица́ земли́ сце́рці з зямлі́;

говорю́ от его́ лица́ гавару́ ад яго́ імя́;

сказа́ть в лицо́ (кому-л.) сказа́ць у во́чы (каму-небудзь);

в лице́ кого́ у асо́бе каго́;

невзира́я на ли́ца нягле́дзячы на асо́бы;

знать в лицо́ знаць у твар;

к лицу́ да тва́ру;

измени́ться в лице́ змяні́цца з тва́ру;

лицо́м к лицу́ твар у твар;

на одно́ лицо́ на адзі́н вы́гляд;

на нём лица́ нет ён змяні́ўся з тва́ру;

перед лицо́м перад тва́рам;

смотре́ть в лицо́ (опа́сности) глядзе́ць у твар (небяспе́цы);

на лице́ напи́сано на тва́ры напі́сана;

лицо́м в грязь не уда́рить не ўда́рыць тва́рам у гразь;

показа́ть своё (настоя́щее) лицо́ паказа́ць сваё (сапра́ўднае) аблі́чча, свой (сапра́ўдны) твар;

подставно́е лицо́ падстаўна́я асо́ба.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

дзеся́тнік, ‑а, м.

Асоба ніжэйшага тэхнічнага персаналу, якая кіруе групай рабочых (на будаўніцтве, лясным промысле і інш.). На будоўлю часцей і часцей прыязджалі кваліфікаваныя муляры і тынкоўшчыкі, дзесятнікі і прарабы. Грахоўскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

дзеся́цкі, ‑ага, м.

Выбарная асоба з сялян, якая ў дарэвалюцыйнай вёсцы выконвала паліцэйскія абавязкі. Стараста зачыніў у стопцы дзверы і загадаў дзесяцкаму нікога туды не пушчаць, пакуль не прыедзе ўраднік. Галавач.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

недатыка́льны, ‑ая, ‑ае.

1. Які ахоўваецца законам ад усякіх замахаў з боку каго‑н. Недатыкальная асоба.

2. Тое, што і непарушны (у 2 знач.). Ёсць такі вайсковы выраз — «недатыкальны запас». Шкраба.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

падабаро́нны, ‑ага, м.

Асоба, якая нясе адказнасць па суду і знаходзіцца пад абаронай адваката. Адвакат патрабаваў апраўдання свайго падабароннага. □ Чэрнік махнуў рукой сваім падабаронным і знік за дзвярыма судовай залы. Машара.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

славе́снік, ‑а, м.

Уст. Асоба, якая атрымала філалагічную адукацыю; філолаг. // Студэнт філалагічнага факультэта ў дарэвацюцыйнай Расіі. // Выкладчык славеснасці ў дарэвалюцыйнай сярэдняй школе. / Разм. Пра выкладчыка мовы і літаратуры ў сучаснай школе.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

штаб-афіцэ́р, ‑а, м.

Да рэвалюцыі — у рускай і некаторых іншаземных арміях — старшы афіцэрскі чын (палкоўнік, падпалкоўнік, маёр, капітан 1‑га рангу, капітан 2‑га рангу). // Асоба, якая мела такі чын.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

◎ Печатарнік ’сакратар, які прыкладвае пячаткі’ (Нас.). У выніку кантамінацыі польск. pieczątarz і ўсх.-слав. печатник, параўн. стараж.-рус. печаппшкь ’службовая асоба, якая захоўвае пячаць і прыкладвае яе’ (1284 г.)·

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ляпе́нь ’праснак’ (Гарэц., шкл., Мат. Маг.), ля́пінь (Нік., Оч. 1, Шн. 3), чэш. lepeň, серб.-харв. лѐпиња ’тс’. Да ляпі́ць (гл.). Сюды ж пераноснае ляпе́нь ’няздатная, нязграбная асоба’ (Юрч. Вытв.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)