кра́йнасць, -і, мн. -і, -ей, ж.
1. Крайняя ступень чаго-н., празмернае праяўленне чаго-н.
З адной крайнасці ў другую.
Розныя крайнасці ў думках.
2. перан. Што-н. зусім непадобнае, процілеглае іншаму.
Нездарма кажуць, што крайнасці сыходзяцца.
3. Цяжкае і небяспечнае становішча.
Давесці чалавека да крайнасці.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
хало́п, -а, мн. -ы, -аў, м.
1. У Старажытнай Русі: паднявольная асоба, пазбаўленая асабістай свабоды.
2. У прыгоннай Расіі: прыгонны, залежны селянін, слуга.
3. перан. Пра чалавека, які рабалепствуе, падхалімнічае перад кім-н.; халуй.
|| ж. хало́пка, -і, ДМ -пцы, мн. -і, -пак.
|| прым. хало́пскі, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Ту́лаб (ту́лоб), то́луб, ту́луб ‘тулава чалавека’ (Дразд., ТС), ту́луб ‘цела мерцвяка без вантробаў’ (драг., З нар. сл.), ‘туша’ (Пятк. 3), ту́лоб ‘аснова лапця’, ‘аснова жака (венцера)’ (ТС), тулу́б ‘корпус жака’ (ПСл), ту́лап ‘тулава’ (Кал.), тулу́бішча ‘тс’ (асіп., Буз.), та́луб ‘вонкавая частка чаго-н.’: з гарбуза адзін талуб застаўся (Зайка Кос.), тулу́п ‘асноўная частка кашулі, без рукавоў’ (Лекс. Бел. Палесся), ту́луб ‘кажух’ (зах.-палес., ЛА, 4), ст.-бел. тулобъ ‘фігура, выява, балван’: тꙋлобъ его былъ з дерева мистерныs рѣзаныs (ГСБМ). Укр. ту́луб ‘цела чалавека або жывёлы’, а таксама ‘ствол, дрэва’; рус. дыял. тулубить ‘рашэціць сцены будынка дранкай і абмазваць іх глінай’; польск. tułub, tułup ‘тулава, корпус’, ‘цела чалавека без галавы і канечнасцей’ (запазычаны з усх.-слав. моў). Лексема, хутчэй за ўсё, паходзіць з прасл. *tulo/*tulъ ‘тулава, корпус’, параўн. стараж.-рус. туло ‘тс’, ст.-харв. (XVIII ст.) tulo ‘цела, тулава чалавека ці жывёлы’, чак. tûl, tulo ‘тс’, якое з першаснага *tou̯‑lo і ўзыходзіць да і.-е. асновы *teu̯(ə)‑/*tēu̯‑/*tū‑ ‘набрыняць, пухнуць’ (Покарны, 1, 1080; Борысь, 654). Гараеў (379) суадносіць лексему з тыл, гл. Праблему складае рэдкая суфіксацыя, параўн. кузуб і кузаў (гл.), што, згодна з Сабалеўскім (Лекцыі, 120) і Фасмерам (4, 118), дазваляе генетычна звязаць тулуб і тулаў, гл. наступнае слова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вадун ’персаніфікаванае абазначэнне стану чалавека’ ў выразе «вадун водзіць з голаду» (КТС); параўн. вады́ ’нейкія чэрці’ ў выразе «вады́ водзяць» (Бяльк.). Суфіксальнае ўтварэнне ад вадзі́ць 1; параўн. бягун у выразе «бегуны яго ганяюць»; ’бегае, бо жывот баліць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
По́куцянь ’дамасед’, ’спекулянт’ (Жыв. НС). Ад по- і кут (гл.) з суф. ‑янь/‑ень з экспрэсіяй непахвальнасці’ (Сцяцко, Афікс. наз. 241) пра чалавека, які сядзіць або хаваецца па кутах. Значэнне ’спекулянт’, магчыма, ад польск. pokątny ’патаемны; нелегальны’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
камандзі́раў, ‑ава.
Які належыць камандзіру. Камандзіраў наган. □ [Камандзір] падбег да высокага чалавека, схапіў яго за рукі і пачаў трэсці. Чалавек таксама трос камандзіравы рукі. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
барака́мера, ‑ы, ж.
Спец. Герметычна закрытае памяшканне, у якім штучна зменьваецца ціск паветра і даследуецца ўплыў вышыні і змененага газавага асяроддзя на арганізм чалавека.
[Грэч. baros — цяжар і camera — пакой.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
баратэрапі́я, ‑і, ж.
Спец. Метад лячэння, пры якім штучна змяняецца атмасферны ціск, каб павялічыць папаўненне крывёй сасудаў якога‑н. органа або часткі цела чалавека.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бескампрамі́снасць, ‑і, ж.
Уласцівасць бескампраміснага. Сцвярджаючы ідэйную бескампраміснасць і маральную сілу свайго героя, Крапіва тым самым выяўляў тыповыя рысы характару савецкага чалавека, камуніста. Перкін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гамеапа́тыя, ‑і, ж.
Метад лячэння хваробы малымі дозамі таго лякарства, якое ў вялікіх дозах выклікае ў здаровага чалавека з’явы, падобныя на сімптомы самой хваробы.
[Ад грэч. homojos — падобны і pathos — хвароба.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)